9 Οζι Δαξ00 1941 €

Digitized by the Internet Archive in 2009 with funding from University of Toronto

https://archive.org/details/corpusscriptorumO6niebuoft

pei Ἂ Δ : ) ΕΣ ΤΥ 67? . , δες : ! ΤΩ ᾿ * I 1

E n [ ν᾽ & NI CORPUS

».

za , | SCRIPTORUM HISTORIAE i bBYZANTINA E.

EDITIO EMENDATIOR ET COPIOSIOR,

CONSILIO

B. G. NIEBUHRII C. F.

INSTITUTA, AUCTORITATE ACADEMIAE LITTERARUM REGIAE BORUSSICAE

CONTINUAT A.

ha geo —7

CONSTANTINUS MANASSES, IOEL, GEORGIUS ACROPOLITA.

VH b.

BONNAE

IMPENSIS ED. WEBERI MDCCCX XXV Il.

πον, P LP ΑΙ D 1 TUIOSO 4A AUTOR

L

ga usq W CT à du UOCE SRAEME

CONSTANTINI MANASSIS

BREVIARIUM HISTORIAE METRICUM.

RECOGNOVIT

IMMANUEL BEKKERUS.

BONNAE

IMPENSIS ED. WEBERI MDCCCXXXVII.

' ; m iu

ME à ' 3 v! e : a des lux | d ὼ à

rs

IOANNIS MEURSI DEDICATIO.

SERENISSIMO INVICTISSIMOQUE PRINCIPI

GUSTAVO ADOLPHO

D. G. SUECORUM GOTHORUM VANDALORUM

REGI ET PRINCIPI HEREDITARIO MAGNO DUCI FINLANDIAE

ESTHONIAE WESTHMANNIAEQUE ETC. PRINCIPI.

Quantus sit historiae usus, etiam regibus, GusrAve Aporrnmr, rex auguste, iam toties et a tam multis dictum ut nemo igno- rare possit; eaque de re sermonem hic instituere velle merito putidum habeatur. itaque hoc sufficiat unum, cum post ardua regni negotia fessum animum oblectare reges volunt, nusquam dignius occupari otium posse quam in historiae lectione. hanc ob rem augustae maiestati Tuae Constantinum Manassem offero, qui compendio res ab orbe condito gestas usque ad annos a Christo servatore nato mille ducentos comprehendit. facio au- dacter, quod ea maiestatis 'Tuae apud nos sit fama, immo orbem Christianum universum, inter ceteras virtutes hoc pro- positum maxime habere, amare et aestimare literas. id quod maximos quosque principes tanto studio consectatos in comperto est, ut imperfectam sibi gloriam aliam omnem existimare vide-

yI IOANNIS MEURSII

rentur, nisi hanc assecuti essent. nomina prudens non recen- seo, satis ex historia nota. quorum omnium cum virtutes sedulo coniunxeris ad miraculum aevi huius, rex auguste, hanc quo- que laudem deesse maiestati Tuae noluisti. nempe tot illustria exempla, quae perpetuo animo maiestatis Tuae vere regio ob- versantur, aliter facere haud patiebantur. et ut illa etiam de- essent, domi maiestatis Tuae unum erat, omnium instar, divi Caroli, parentis Tui, quem benivolentia dei asserendis forti manu maiestati Tuae regnis excitavit. ad reliquas autem vir- tutes quod attinet, quis non pietatem miratur, raram in tam excelso fastigio? quis non animi magnitudinem inconcussam ?. quis constantiam? quis fortitudinem? qui in primis istis annis, eum hostem barbarum et aetas maiestatis "(Tuae et sua feritas securum facerent, timere tamen coegisti, et regni fines ut intre- pidus ita invictus vindicasti. ibit haec res in historiam, rex auguste, et posteritas vix sine stupore leget. ac huius quidem felicitatis instrumentum sane magnum, vir illustris et incompa- rabilis Axelius ab Oxenstierna, regiae maiestatis 'Tuae Cancella- rius, immortale regni decus; quem ut singulari illa prudentia babes Nestori prisco comparandum, ita ut etiam aetate habere olim possis voveo et opto. non Te rege, et illo tam fido ac prudenti consultore, adversi quicquam maiestatis Tuae regnis accidere possit. nec tacebo Ioannem Skytte, viram nobilissi- mum. et amplissimum, in Gronsio et Elffio, 'Tuae maiestati a consiliis et rationibus; quem legationibus pluribus valde clarum alii principes non ignorant, et apud nos quicunque aliquam rei publicae partem tenent. haec ut omnia maiestati Tuae gratu- larer, vis fortunae 'Tuae expressit et pronus quoque in rem publicam nostram animus; cui tam impense faves, ut cum a regnis maiestatis 'T'uae abis, non invenias cui favere inagis pos- sis. hinc foedus illud cum. illustrissimis ac potentissimis Belgii foederati ordinibus nuper ictum. hinc et quod ex illa gente virum magnificum et amplissimum Iacobum Dyckium elegisti, cuius consiliis prudentissimis in maximis tot regnorum negotiis utereris; cuiusque fide ac virtutibus praestantissimis exploratis in legatione non una ad Galliae ac Britanniae reges, tandem hic loci apud eos quos dixi ordines legati ordinarii munus susti- nere voluisti. neque hoc satis. fanum Rutgersium inter prima

DEDICATIO. vn

patriae ingenia consiliarii dignitate exornasti, ut animum maie- statis Tuae in gentem ac rem publicam nostram propensissimum etiam isto modo ostenderes. nemo igitur posthac mirabitur, si ingenia patriae nostrae, rex auguste, studia sua votaque omnia maiestati 'lTuae consecrent. ego certe mihi id faciendum putavi; eoque nomine ad regiae Tuae benignitatis aram sisto Constanti- num hunc Manassem, historicum minime contemnendum , ma- xime in re Byzantina. confidere ausim veniam huic audaciae fore cum a maiestatis 'T'uae in literas favore, tum ab ea, quam praedicavi, in gentem nostram benignitate. concludam voto, rex auguste. deus ille optimus maximus, regum regnorumque arbiter, regiam maiestatem Tuam quam diutissime incolumem servet, ad nominis sui sanctissimi gloriam, subditorum utilita- tem et hostium terrorem. "Lugduni Batavorum, 8. d. 6 Kalend. Mart. 1616.

Regiae Maiestati "Tuae humillime devotus

IOANNES MEURSIUS.

a cu AD

LECTORI IO. MEURSIUS.

No te multis morabor, lector. Constantinum en Manassen, ' pridem tibi a me promissum et per occupationes dilatum. | de- scripsi ex codice bibliothecae Palatinae, cui iam auctores aliquot antea non editos mecum debes. versio, quam addidi, est Foan- nis Leunclavii, viri clarissimi et de re publica literaria praeclare meriti editis tot monumentis quibus antea carebamus. ad Grae- cum textum notas ego pauculas adieci, quibus loca minus in- tegra restituerem. nam ut diffunderem me et historiam cum historia compararem, non est visum operae pretium. contentus fui ipsum Manassem repraesentare. vale, et, quisquis es, ae-

ternitatem cogita.

IMMANUELIS BEKKERI

PRAEFATIO.

Constantini Manassis summarium historiae metricum primi ediderunt Ioannes Leunclavius et Ioannes Meursius, alter Latine versum, alter etiam Graecum. sed neque ille . aut exemplarium ab loanne Sambuco acceptorum aut Italici sui lectiones ad communem notitiam prodidit,

neque hic Palatinum suum cum Leunclavio contulit.

- Fabrotus. autem, qui Parisiensi editioni praefuit, cum

codices haberet tres, unum a Leone Allatio excerptum, duo Regios, quae ii bona ferebant, non ad poetam emendandum supplendumve rettulit, sed textui Meur-

siano quamvis corrupto: et hiulco ita subiunxit ut ne

IMMANUELIS BEKKERI PRAEFATIO.

ordinem quidem ubique commodum servaret. hanc ego

X

molem indigestam augere codices novos conquirendo

nolui: usuine aptare possem volui tentare.

Scrib. Berolini idibus Octobr. a. 1836.

Or TOY MANAXIH |

"NOTPIXZ IZETOPIKH

^

rsspawe quivo hr dip:

ad

vod x t^ TEES ! ἡδύν ΠΤ,

AUIPAQRA

SENE

T40.X. A«XPOX

K9NZTANTINOY TOY ΜΑΝΑΣΣΗ

SUCNOPIZICXPONIKH, APXOMENH 4ΠῸ KOZMOIIOIIAZ

— ΜΈΧΡΙ TOY KYPOY NIKHOOPOY TOY BOTANEIATOY.*)

H μὲν φιλόϑλος ψυχὴ ταῖς ὕλαις ἐπιχάσχκει, P 1.

καὶ πάντα πραγματεύεται πρὸς τὸ τυχεῖν τοῦ πόϑου"

σὺ δέ, ψυχὴ βασίλισσα καὶ φιλολογωτάτη,

3? * ^ , ^ ,

ἀεὶ διψῶσα γνώσεως καὶ λόγου xol παιδείας, 6 βίβλοις ἀεὶ προστέτηκας, ἐπεντρυφᾷς τοῖς λόγοις,

καὶ γίνεταί σοι τῆς ζωῆς ἅπας 0 χρόνος λόγος. *) alibi τοῦ φιλοσόφου κυρίου Κωνσταντίνου τοῦ Μανασσῆ σύν- οψις ἱστορικὴ διὰ στίχων, ἀπὸ κτίσεως κόσμου τὴν ἀρχὴν ποιου-

| μένη καὶ διήκουσα μέχρι τῆς βασιλείας κυρσῦ Νικηφόρου τοῦ

Βοτανειάτου. ᾿ἐξεφωνήϑη δὲ πρὸς τὴν σεβαστοχρατόριδσσαν Εἰρή- vn» τὴν νύμφην τοῦ βασιλέως κυροῦ Μανονὴλ σὺν τῷ αὐταδέλφῳ αὐτοῦ κυρίῳ ᾿ἀνδρονίκῳ. 2 τυχὸν À i. e. codex Leonis Allatii, 5 τὸ κάλλος K i.e. alter codicum Regiorum a Fabroto collatorum,

CONSTANTINI MANASSIS

COMPENDIUM CHRONICUM, AB EXORDIO MUNDI USQUE AD NICEPHORUM BOTANIATEM, IO. LEUNCLAVIO INTERPRETE.

U: cupidus rerum terrestrium animus iis ipsis inhiat, et omnem lapi- dem movet, quo potiri suo desiderio possit, ita tu, domina, regio animo praedita et eruditae doctrinae studiosissima, semper aliquid cognoscere ac percipere gestiens libris incumbis, ex scriptis eruditorum voluptatem

P2

4 CONSTANTINI MANASSIS

ἐπεὶ γοῦν ἐπεπόϑησας οἷα τροφίμη λόγου εὐσύνοπτὸν σοι καὶ σαφῆ γραφὴν ἐχπονηθῆναι, τρατῶς ἀναδιδάσχουσαν τὰς ἀρχαιολογίας, 10 καὶ τίνες ἦρξαν ἀπ᾿ ἀρχῆς καὶ μέχρι τοῦ προῆλϑον xoi τίνων ἐβασίλευσαν, ἐτῶν δὲ μέχρις πόσων, ἡμεῖς ἀναδεξόμεϑα τὸ βάρος τοῦ χαμάτου, χἂν δυσχερὲς xüv ἐπαχϑὲς τὸ πρᾶγμα, κἂν ἐργῶδες", παραμυϑοῦνται γὰρ ἡμῶν τοὺς ἐν τοῖς λόγοις μόχϑους 15 «t μεγαλοδωρίαι σου καὶ τὸ φιλότιμόν σου, xal τὸν τοῦ κόπου καύσωνα καὶ τῆς ταλαιπωρίας αἱ δωρεαὶ δροσίζουσι κενούμεναι συχνάκις. Καὶ ταῦτα μὲν ἐνταῦϑά μοι καὶ μέχρι τούτου στήτω, μή πως κολακικώτερος δόξῃ τισὶν ὃ λόγος, 90 καὶ τὸν σκοπὸν καταλιπὼν. ἄλλην ἀκούσῃ τρέχειν. πολλῶν ἱστορησάντων δὲ καὶ χρονογραφησάντων, xal σπουδασάντων μὲν εἰπεῖν ὀρϑῶς καὶ φιλαλήϑως, ἀλλήλοις ἀνομοίως δὲ ταὐτὰ συγγραψαμένων, ἡμεῖς προχειρισάμενοι τοὺς μάλιστα δοκοῦντας . 95 τῆς ἀκριβείας ἔχεσϑαι καὶ μᾶλλον ἀληϑεύειν, τὸ κατὰ δύναμιν ἡμῶν ἀποπληρώσομέν σοι. Ὃ τοῦ ϑεοῦ παντέλειος καὶ κοσμοκτίστωρ λόγος τὸν οὐρανὸν τὸν ἄναστρον παρήγαγεν ἀρχῆϑεν, ἀπλέτῳ κάλλει λάμποντα μαρμαρυγῶν ἐνθέων, 10 add ARR, quanquam aut hoc aut 11 facile careas 11 τίνες M

οὖν e. editio Meursiana καὶ μέχρις ἐτῶν ἃ 16 πόνου R. 23 ταῦτα vulgo 26 ἡμῖν À . 97 παντοχτίστωρ M

rein , totam deniqtüe vitam in disciplinis liberalibus conteris. quando gitur ut alumna doctrinae postulasti a me tuum in usum conscribi libel- lum perspicuum et intellectu facilem, qui clare tradat res priscis gestas saeculis, et qui ab initio potiti rerum fuerint, quo usque progressi, qui- bus nationibus, et quamdiu imperio praefuerint, exponat, sane onus il- lud in nos recipiemus, tametsi rem nos difficilem gravem et operosam moliri nón nesciamus. nam labores in perficienda commentatione nostros munificentia et liberalitas tua recreat, et aestum lassitudinis ac aerumnae munera tua crebro repetita veluti roris cuiusdam respersione mitigant.

ἂς de his quidem dictum hactenus esto, ne forte comparata videa- tur ad adsentandum oratio, neve relicto scopo evagari alio perhibeatur. cum autem complures literis mandarint historias ac annales, et recte qui- dem vereque cuncta narrare conati fuerint, diversa tamem id via modo- que praestiterint, nos eorum auctoritatem secuti qui accurato maxime studio usi ad veritatem accedere proxime videbuntur, exspectationi vo- toque tuo pro viribus satisfecimus.

Perfectus ille dei sermo, rerum opifex ómnium, ab initio caelum sideribus carens, et immensa tamen venustate radiorum plane divinorum

COMPENDIUM CHRONICUM.- $

80 καὶ γῆν τὴν παντοϑρέπτειραν, καὶ σὺν αὐτῇ τὰ φάος. 4 γῆ. δ᾽ ἀπερικύσμητος ἀύρατος ὑπῆρχε, χαὶ σχότος ἐπεκάϑητο βαϑὺ τοῖς ταύτης νώτοις. τοῦ δὲ φωτὸς αὐγάσαντος καὶ πανταχοῦ χυϑέντος, xai λευχοπέπλου λαμπραυγοῦς ἡμέρας γενομένης, 85 ὠφϑὴ τὰ πρὶν ἀϑέατα,. καὶ σκότους ἢ στυγνότης | ἐφυγαδεύϑη τῷ πυρσῷ τῶν φωτοβολημάτων. ἐν τούτοις οὖν παρέδραμε τῶν ἡμερῶν ἣ πρώτη. Τοῦ δὲ βλεφάρου λάμψαντος ἡμέρας τῆς δευτέρας τὸν οὐρανὸν τὸν δεύτερον ἐσφαίρωσε πανσόφως, 40 ὃν τοῖς ἐν γῇ παντοστεγῆ δημιουργήσας στέγην. ὠνόμασε στερέωμα ϑεὸς ὃ καλλιτέχνης, παρὰ τὴν πρώτην ἄναστρον ἑτέραν ὄντα σφαῖραν. τότε καὶ τὴν παντόχυτον φύσιν τὴν ὑδατίαν καὶ τὰς ἀβύσσους διελών, καὶ τούτων τὸ μὲν ἄνω 45 πρὸς ὕψος ἀνεννόητον χούφως μετεωρίσας, τὸ δ᾽ ἐπὶ γῆς ἀπολιπών, ἔστησε τούτων μέσον τὸν οὐρανὸν ὥσπερ φραγμόν, ὥσπερ στερρὸν τειχίον. Kógr μὲν οὖν ἐπέμυεν ἡμέρας τῆς δευτέρας, καὶ τρίτη πάλιν ηὔγαζε, καὶ πάλιν ὃ τεχνίτης 50 ὁ παντοτέχτων ὃ σοφὸς ἄλλοις προσεῖχεν ἔργοις. ἐπεὶ γὰρ ἐξεχέχυτο κατὰ τῆς γῆς ἁπάσης ὁπόσον ἦν ὕπ᾽ οὐρανὸν ὕδωρ περιπολεῦον, 81 ἀνόρατος A 32 ἐπεκάϑετο libri 84 καὶ λαμπρᾶς R. 85 κάλλους MR 37 δὲ ἢ 38 δὲ φωτὸς αὖ R 49 ἕτε- ρον AR. 48 τὴν ὑδατείαν R, τῶν ὑδατίων A 48 ἐπέ-

κυεν A. 50 προσεῖχε λόγοις R. δῷ ὑπουράνιον ἦν λελειμ- μένον ὕδωρ À cum ΒΒ i. e. Reglo utroque

fulgens, una cum terra et luce condidit. erat autem id temporis tellus . omnis ornatus expers, et cerni non poterat, incumbentibus illi crassissi-- mis tenebris. at ubi lux orta se passim diffunderet ac dies exstitisset, quae prius erant inadspectabilia, cerni coeperunt, et tristis illa caligo per radios lucidos expulsa fuit. hoc mode primus dies efiluxit. ᾿ς Hinc altero illucescente caelum secundum in orbem globumque so-

lerter redegit, quod universis terrenis rebus ceu tectum quoddam obdu- ctum, opifex ipse firnamentum appellavit, diversum omnino a priore

e experte globo. tunc et fluxam aquarum naturam et abyssos a se invicem separavit, ac partim quidem sursum ad sublimitatem mentis

᾿ ia nequaquam comprehensibilem subvexit, partim in terra reli- quit, utrisque caelo, tanquam septo muroque solido, interiecto. — .

, Mta die secundo praeterlapso certius effulsit; quo rursus opifex ille sapiens aliis condendis intentus erat. nam quia super universam terram omnis infera liberaque aqua diffusa superficiem eius quasi restagnando

΄

P3

e CONSTANTINI MANASSIS

καὶ πᾶν τὸ πρόσωπον αὐτῆς ἐχάλυπτε λιμνάζον, πᾶσαν τὴν χύσιν εἰς ταὐτὸ συνήγαγεν ἀϑρόως,

55 ὡς εἴ τις γάλακτος λευκοῦ νοτίδα γλυχυχύμου ὀπῷ συμπήξει καὶ τυροῦ κύκλον ἀποτορνεύσει. ἀπορραγέντος τοιγαροῦν τοῦ πρὶν ἐπιπροσθοῦντος ὥφϑη τὸ πρόσωπον τῆς γῆς, 3j μόρφωσις ἐφάνη καὶ τῶν πετρῶν καὶ τῶν ὀρῶν καὶ λόφων βαϑυκρήμνων,

60 ἐντεῦϑεν τὸ μὲν σύστημα σύμπαν τὸ τῶν ὑδάτων ϑάλασσαν χατωνόμασε" τῆς δὲ ξηρᾶς τὴν φύσιν, ὁπόση πετροστοίβαστος, ὅση λιπαροβώλαξ, γῆν ὃ τεχνίτης κέχληκε ϑεὸς ὃ παντεργάτης. τὴν δ᾽ ὑπερφέρουσαν αὐτῷ δύναμιν ἐμφανίζων;

6ὅ μήπω λαμψάσης τῆς αὐγῆς τοῦ γίγαντος ἡλίου παντοδαπὴν ἐκέλευσε βοτάνην ἐχφυῆναι, | τὴν μὲν πρὸς μόνην ἡδονὴν καὶ τέρψιν τῶν βλεφάθων, τὴν δὲ καὶ ζωοϑρέμμονα καὶ τοῖς ἐν γῇ χρησίμην. 2 τότε τὸ πρῶτον στολισμοῖς 1j γῆ κατηγλαΐσϑη

70 ὑπὲρ κορίσκην τρυφερὰν ἄρτι νυμφευομένην, χρυσιοφόρον, στίλβουσαν πέπλοις καταμαργάροις:- ἔλαμπεν ἴον εὔοσμον, ἀντέλαμσε τὸ ῥόδον. ἴων χροιὰ παντοδαπὴ πάντοϑεν ὑπεγέλα, κυαναυγής, πορφύρεος, ὑπόχιρρος ἑτέρα.

75 τινὰ μὲν περιπόρφυρα τῶν ἑόδων ἑωρᾶτο; τινὰ δ᾽ ὑπελευκαίνετο καὶ γλύκιον ἀντηύγει- ἦν κρῖνον χιογόχροον, ἦσαν ἀναγαλλίδες.

53 τῆς γῆς R. 55 νοτίδος R 56 συμπήξαι À, συμμίξει R. 64 δὲ Α 9

59 ὁρῶν καὶ τῶν πετρῶν AM αὐτὸ 76 γλύκυμον À

tegebat, repente liquidam hanc naturam non aliter coégit, ac si quis lac coaguli vi constringens caseum ex eo conficiat. in hunc modum ea re detracta quae prius terrae quasi luminibus officiebat, superficies eius atque forma conspecta fuit, una cum rupibus montibus et praeruptis col- libus. inde totum illud aquarum corpus et compagem mare nuncupavit: siccam vero naturam, sive lapideam sive glebosam, terram appellavit. simul eximiam vim potestatemque suam declarans, tametsi necdum solis splendor exsisteret, omnis generis herbam nihilominus e terra provenire iussit, partim solius voluptatis et oculorum delectationis causa, partim ad animalium pastum et terram incolentium utilitatem. tunc primum terra suis est ornamentis condecorata splendidius quam puella tenera pri- mumque viro desponsa, quae auro et unionibus intertexta veste fulget. renidebant venustae violae diversorum colorum, nimirum aliae purpu- reae, aliae subfulvae; itidem aliae rosae purpureae conspiciebantur, aliae subalbi coloris, nec nivea deerant lilia nec anagallides nec hya-

COMPENDIUM CHRONICUM. T

$éxw9oc ἀνέβαινεν, ἦν καὶ ναρκίσσου κάλλος καὶ πᾶν τὸ πρωτοφόρημα τῶν ἔαρος χαρίτων-.

80 ἀπεραυδοῦντο στάχυες βαρούμενοι τῷ σίτῳ. εἷρπε χισσὸς μελάμφυλλος κορύμβους ἐπισείων. καλὰ τὰ πάντα, δροσερά, κάλλους αὐγὰς πλουτοῦντα xul γῆν εὐωδιάζοντω συγκράτοις εὐοδμίαις. ἔστρωτο πόα μαλακή, πρασίζουσα, βουϑρέμμριων,

85 ἱπποφορβὸς καὶ βουκολίς, δροσώδης, λειμωνία. τοιοῦτον στόλιον 4j γῆ παντόχροον ἐφύρει, τοιοῦτον πέπλον εὐανϑὲς εὐύφαντον ηὐτύχει. ἦσαν καὶ φάλαγγες φυτῶν, ἀνέτελλον καὶ δένδρων καλλίφυλλοι καλλίκομοι χλῶνες ὀπωροφύροι.

90 ἦν καὶ μηλέας εὐαυξὴς ὅρπηξ ἀγλαοκάρπου, ἐλαῖαι τηλεϑόωσαι, γλυκάζουσαι συκέαι, πίτυς λιπαροστέλεχος, ἐλάτη, δρῦς, πτελέα. προσέβαλλε τῆς πίτυος ἄνεμος τοῖς πετάλοις, καὶ γλύχιον ψιϑύρισμα τοῖς φύλλοις ἐνεποίει.

95 ἐκεῖ καὶ κέρασος καλὴ xal φοῖνιξ μελιτόεις, βοτρυομήτωρ ἄμπελος, ὄρχατοι κληματίδων, xol βότρυς νεκταρόχυμος ἤρτητο τῶν κλημάτων. τὰ πάντα" τελειόχαρπα, παντέλεια τὰ πάντα" οὐδὲν γὰρ ἀχαρίτωτον οὐδ᾽ ἀτελὲς παρήχϑη-

100 Ἔν τούτοις ἔδυ καὶ τὸ φῶς ἡμέρας τῆς τριτάτης,

ἔλαμπε δὲ τὸ πρόσωπον τῆς μετ᾿ αὐτὴν ἡμέρας,

. 80 ὑπεραυδοῦνυνο R φόρτῳ Α 82 αὐγῆς “πλη- ροῦντα M 84 δροσίζουσα M 88 ἀνέϑαλλον M 90 εὐεξὴς M, εὐανϑὴς R, εὐανϑοῦς R 96 ὄρχαμοι R.

cinthus nec narcissus, nec quicquam eorum omnium primo quae vere roveniunt. spicas erat cernere quasi striatas et onustas frumento: he- era serpebat nigris praedita foliis, corymbos quatiens. omnia perpul- chra rorida splendida erant, terramque temperatis odoribus fragrantem reddebant. herba passim mollis ac viridis humi strata boum, equorum, animalium ceterorum usibus serviebat, praeter huiusmodi telluris orna- tum quasique vestem elegantissimam , aderat etiam plantarum copia, ra- mique arborum venustis onusti foliis atque fructibus. erat videre pul- cerasum , melleam palmam , fecundam malum, florentes olivas , dul- cescentes ficos, pinus pingues, abietes, quercus, ulmos. ventus in ra- mos pineos delatus suavissimum quoddam murmur in foliis efficiebat. erat cernere vitem racemorum matrem, et palmitum ordines. wva suc- cum nectareum continens palmitibus adhaerebat. omnia fructus maturos habebant, omnia perfecta erant. mon exstabat quippiam expers gratiae venustatisque suae, non quicquam imperfectum. Secundum haec diei tertiil ux eccidit, et quartus post eum exortus

"4

8 CONSTANTINI MANASSIS

καὶ πάλιν ἔργων καταρχή, xol κέλευσις τοῦ κτίστου . τὸν οὐρανὸν εὐστέφανον τοῖς ἀστράσι γενέσϑαι. τότε τῶν ἄστρων οὐρανὸς τῷ κάλλει διηνϑίσϑη

105 ὡς πέιλος μαργαρόστρωτος, χρυσόπαστον ὡς φᾶρος, ὡς ὕφασμα κοσμούμενον ἐκ πυρραζόντων λίϑων. τότε τὸ πρῶτον ἔφαυσεν 4j κόρη τῆς ἡμέρας,

ὃ μέγας γίγας ἥλιος, ὃ ζωοτρόφος λύχνος, πηγὴ φωτὸς ἀκένωτος, οἶκος πυρὸς ἀξύλου.

110 τότε τὸ πρῶτον δᾳδουχεῖν ἀπήρξατο τὴν νύχτα σελήνης ἢ γλαυκόφωτος καὶ φαεσφόρος σφαῖρα, ἀρτίκυχλος, ὁλοφαής, λιπᾳραυγής, τελεία, τότε τὸ πρῶτον οὐρανὸς ἀστέρας τοὺς μεγάλους χκαλλισφαιρώτους ἔβλεψεν ἐρίζοντας ἀλλήλοις

115 xal καλλωπίζοντας αὐτὸν ὡς ἄνϑη τοὺς λειμῶνας.

᾿ὃ Κρόνος ἣν μελάντερος, μολίβδινος τὴν χρόαν" ἔλαμπε Ζεὺς ὡς ἄργυρος, Ἄρης φλογώδης ὦπτο" ἔστιλβεν ἥλιος λαμπρὸν ὡς ὄβρυζον χρυσίον" ἀντηύγει δ᾽ ὡς κασσίτηρος σφαῖρα τῆς ᾿Αφροδίτης "

120 ὡσεὶ χαλκὸς ἐρυϑραυγὴς “Ἑρμῆς ἐλαμπτῃρούχει" διαφανὴς ὡς ὕελος ηὔγαζεν ἢ σελήνης οὕτως ὃ πέπλος οὐρανοῦ παντόχρους ἑωρᾶτο,

ὃ Κρόνος ἐχυάνιζεν ὡς δακίνϑου χρόα" ὁ ὡς κρῖνον ἔλαμπεν ὃ Ζεύς, “Ἄρης καϑάπερ ἴον"

102 ἀπαρχὴ R 105 ὡς φᾶρος] ἐφάνη R 109 οἶκος φωτὸς ἀξύλου R, οὐκ ἐκ πυρὸς οὐ ξύλου R 111 σελήνη AR 112 «or, — τελεία om R. 114 καλλιστερώτους Ἀ 116 ϑέαν R 118 λαμπρὸς AR ὄβρυξον Meursius; codices enim εὔροιξον vel εὔρεον 120 ἐλαμπηρούχει AR, 123 ἐρόνος μὲν R

est. itaque rursus opera iussaque sua deus instituit, mandans ut cae- lum stellis quasi corona quadam cingeretur. quapropter illud siderum pulchritudine fuit exornatum, instar pepli margaritis distincti, vestis auro intertextae, panni lucidis gemmis decorati. tunc primum illuxit ocellus ille diei sol, magnus ille gigas, lucerna vitam nutriens , fons lu- cis inexhaustus, ignis materiei expertis domicilium. tunc primum face quasi quadam caeruleus ille globus lunae, integro lucens circulo, noctem collustrare coepit. tunc priraum denique in caelo erat videre sidera ma- gna, pulchris orbibus inclusa, secum invicem certantia, caelum ipsum Sic exornantia ut pratis flores ornamento sunt, Saturnus nigricabat co- lore plumbeo; luppiter sicut argentum splendebat; Mars flammeus con- spiciebatur; Sol instar auri puri puti lucebat; Mercurius instar aeris ru- bebat: luna in morem glaciei pellucida suam et ipsa lucem emittebat, ita diversi coloris peplo caelum obductum cernebatur. Saturnus caeru- leus erat, qualis hyacinthi color est; Iuppiter ut lilium splendebat, Mars

COMPENDIUM CHRONICUM. θ᾽

195 ὡς ῥόδον περιπόρφυρον ἥλιος ἦν χρυσίζων" : ὡς λευχανϑὴς ἀναγαλλὶς ἔστιλβεν ἑωσφόρος" ὡς ἄνϑος ἐρυϑρόβαπτον “Ἑρμῆς ἐφωτοβόλει" γάρχισσος καλλιπέταλος ἐφαίνετο σελήνη. τοιαύτῃ τις ἀνθόχροια τὸν οὐρανὸν ἐκόσμει" 180 τοιαύτη τις ἐφίζανε τοῖς οὐρανοῦ προσώποις ποικιλανϑὴς χαρίεσσα καλλιλαμπὴς τερτινότης, χαὶ κῆπον ἀστροφύτευτον τὸν οὐρανὸν ἐποίει, φυτοσκάφος ὃ ϑεός, ὡς δὲ φυτὰ καὶ βλάσται, ὡς ἄνϑη μῃριόχροα τὰ τῶν ἀστέρων σέλα. 1359 τότε τὸ πρῶτον ἥλιος φαύσας καὶ φωταυγήσας, φανείς τε κόσμος οὐρανοῦ καὶ κάλλος τῆς ἡμέρας, ἐδούλευσε κελεύσματι τῷ τοῦ πεποιηκότος χαὶ μύσας συνετέλεσεν ἡμέραν τὴν τετάρτην. Οὕτω μὲν οὖν τετέλεστο τὰ κατὰ τοὺς ἀστέρας, 140 καὶ τέταχτο μὲν ἥλιος ἀστὴρ ἡμεροχράτωρ, τὸ δὲ σελήνης βλέφαρον ἐπύρσευσε τὴν νύχτα. ζῷον δ᾽ οὐδὲν ἐν τοῖς τῆς γῆς ἐστρέφετο πλατείαις, οὐχ ὑγροπόρον, οὐ πεζόν, ἀλλ᾽ οὐδ᾽ ἀεροδρόμον. ἄλλ᾽ ὃ παντέλειος ϑεὸς τῇ τῶν ὑδάτων φύσει 145 ἰσχὺν. ἐνθεὶς ψυχώτριαν καὶ δύναμιν γονίμην, ζῶσαν ψυχὴν ἐκέλευσεν ἐκεῖϑεν ἐκραγῆναι ὡς ἐκ γαστρὸς ἀρτιμελὲς ἔμβρυον ὠδινούσης καὶ φορτουμένης τοχετῷ τελειομήνου βρέφους"

| 198 καλλιπέτηλος A 133 φυτηκόμος R 136 κάλλος οὐ- ρανοῦ καὶ κόσμος M 142 ἐτρέφετο λαγόαιν M 143 ἀερο- πόρον AMR 144 φύσει τῶν ὑδάτων αὶ ὁ

ut viola, sol aureus ut rosa purpurea, Lucifer ut albi floris, Mercurius ut tinctus rubedine flos, luna ut pulchris conspicuus foliis narcissus, eiusmodi quaedam varietas caelum exornabat, et tam florida, tam ele- gans, tam splendida iucunditas in caeli spectaculo semet offerebat, effi 'eiens hortum ex eo sideribus consitum, cuius ipse deus auctor et cultor. erat. ipsae siderum faces plantas, germina, flores infiniti prope coloris referebant. tunc primum $ol fulgens et lucem suam emittens, conspe- ctusque tanquam ornamentum caeli et diei pulchritudo, illius imperio Mos ἃ quo conditus fuerat, et oculo quasi clauso diem quartum ab- Sic igitur sidera perfecta fuerunt, ac sol quidem ordinatus est velut imperator diei, luna vero tanquam noctis collustratrix. necdum in am- plis terrae spatiis animal quoddam versabatur quod vel aquam penetraret vel pedes incederet vel aéra permearet. enimvero perficiens ille cuncta deus aquarum naturae indita vi animante ac facultate procreatrice, iussit ut anima inde viva scateret, tanquam fetus recens e parturiente, iainque

PS

10 CONSTAN TINI MANASSIS :

ὡς σπέρμα γὰρ ἣ τοῦ ϑεοῦ κέλευσις ἐμπεσοῦσα

160 τὰς ὑγροχεύμονας ῥοὰς ἐποίει πολυγόνους. ἐντεῦϑεν ταγυπτέρυγες ὄρνεις. ἀεροβάται εἶχον ἐλεύϑερον πτερὸν εἰς πετασμοὺς συντόνους, καὶ κούφως ἠλαφρίζοντο πρὸς λιμνασμοὺς ἀέρος; περιρροιζοῦντες τὰς αὐτοῦ χύσεις τὰς λεπτοχύτους..

155 οἱ μὲν μεγαλοπτέρυγες, μεγαλαγκυλοχεῖλαι, γαμψώνυχες, ὡς βέλεμνα τοὺς ὄνυχας αὐχοῦντες; τομὸν τὸ ῥάμφος ἔχοντες ὑπὲρ τὰς μαχαιρίδας, οἷς ἔμελλε βρωματισμὸς τὰ κρέα χρηματίζειν καὶ σύντροφα γενήσεσϑαι τὰ τῆς σαρκοβορίας,

160 ὀρνεοχράτωρ ἀετός, ἵρηκες ὠμοφάγοι, καὶ πάντες οἷς οὐ χρήσιμον τὸ πῦρ σαρκοφαγοῦσι- ἐντεῦϑεν δὲ στρουϑάρια λάλα, βοτανηφάγα, μικρύπτερα, βραχύβια ποικίλως ἐλαλάγουν καὶ λόχμαις ἐτιτύβιζον καὶ δένδρα περιήχουν,

166 ἀκανϑυλλίδες μουσουργοί, κόρυδοι, σπῖνοι, ψᾶρες, καὶ πᾶν πτερὸν τὰς τῶν ἀγρῶν βοτάνας περιϑέον κἀκεῖθεν ἀπραγμάτευτον ὄψον ἁβρὸν συλλέγον- τότε καὶ ϑῆρες ἐπὶ γῆς ὠφϑησαν φρικαλέοι; λέοντες λασιαύχενες, ἄρχοι, παρδάλεις, τίγρεις,

170 καὶ κάπροι χαυλιόδοντες, εὐρύστερνος ἐλέφας, καὶ κύνες κἀρχαρόδοντες, πτηνόποδες λαγῖναι, ζαὶ πᾶν πτηνὸν xol πᾶν πεζόν, ὅσον ἐν χερσοβίοις,

149 ἐκπεσοῦσα Α 158 λικνασμοὺς A 156 καμψώνυχες AM 157 τὸ μὲν MR, oi uiv R 166 ἐπιϑέον R 167 ὄψον

aviiéyov ὦπτο R 170 κάπριοι AR, omissa xo 172 ὑδρα- βίοις R, ὑγροβίοις AM

partu infantis absoluti onerato ventre. nam del mandatum veluti semen quoddam incidens aquas admodum fecundas reddebat. hinc ortae volu- cres aéra libero volatu permeantes, quarum aliae magnis sunt alis prae- ditae et aduncis unguibus, quos armorum nactae sunt loco; aliae rostrum habent acutius novacula, quibus scilicet carnes pre cibis sunt destinatae 5 quarum e genere sunt aquila volucrum imperatrix, crudivori accipitres, aves ceterae, quaecunque non coctis vescuntur. hinc et aviculae garru- lae, herbis victitantes, alis exiguis praeditae, vitae brevis, varie cantil- labant, in lustris garriebant, arbores perstrepebant, nimirum musicae cardueles, alaudae, spinni, sturni, aliaeque volucres omnes quae agro- rum herbas circumvolitant et victum inde facilem conquirunt. tunc etiam in terra bestiae conspectae sunt horribiles, leones hirsutas ac villosas cervices habentes, ursi, pardalides, tigrides, apri bronci, elephas lato pectore, canes dentibus Serratis instructi, veloces lepores: omnes deni- que tam volatiles quam pedestres bestiae, quae vel in amnibus vel mari

ΕΣ UESTRE UM

COMPENDIUM CHRONICUM. 11

ὅσον ϑαλάσσῃ σύμφυλον, ὅσον ὀρεσιγόμον.

τοσῶνδε ζῴων τὴν ὑγρὰν πληρώσας καὶ τὴν χέρσον 175 ὃ πάνσοφος ὀροφωτὴς τῆς παγκοσμίου στέγης,

γαὶ μὴν τὸν ἀχειρόκλωστον χιτῶνα, τὸν ἀέρα,

ὃν ϑείων ἐμηρύσαντο δακτύλων λεπτουργίαι,

ὧς πόλιν ὀχυρόπυργον πλατεῖαν ἐφαπλώσας.

τοῖς σαρκοβόροις πετεινοῖς καὶ τοῖς βοτανηφάγοις, 180 ἡμέρας συνετέλεσε τὸ δρόμημα τῆς πέμπτης.

Ἕχτη δὲ πάλιν ηὔγαζεν ἡμέρα, ῥοδεόχρους,

καὶ χήπευμα καλλίδενδρον ϑεὸς ἐφυτοχόμει,

οὐ σκαφευτρίαις ἐν χερσίν, οὐδὲ γεωμαχούσαις,

οὐδὲ παλάμαις φυτουργοῖς, ἀλλὰ τῷ λόγῳ μόνῳ. 185 καὶ δένδρον πᾶν ἀνέτελλε καλλίβλαστον ἐκεῖσε,

εὔοσμον, εὐσχιόφυλλον, εὐπέταλον, ἡδύπνουν.

τίς δ᾽ ἂν τὸ κάλλος τοῦ Ἐδὲμ ὑπ᾽ ὄψιν παραστήσῃ;

ἐχεῖϑεν ὄρχατοι φυτῶν ἦσαν ὀπὡροφόρων, . — ἐνταῦϑα φάλαγξ εὐωδῶν δενδράδων ἀειβλάστων" 190 ἐχεῖϑεν γεχταρύχυμος ἀνέτελλεν ὀπώρα,

ὧδε πρὸς τέρψιν ἔϑαλλον οὐρανομήκη δένδρα,

πλάτανος ὕδατότροφος, ἀκρότομος ἐλάτη,

ὑπερῃρμέναι πίτυες, κυπάριττοι, πτελέαι.

τὰ πέταλα συνέπιπτον ἀλλήλοις τῶν δενδρέων, | 195 οἱ χλῶνες προσεπέλαζον, συνήεσαν oi πτόρϑοι-

ἐῴχεσαν αὐτόχρημα τῶν δένδρων ai φυλλάδες

175 ὁροφοιτής R 177 ἐτεκτήναντο R. 179 βοτανοφά-

. yos R 186 εὔκοσμον A 187 οὖν A παραστήσοι A 188 ὀπωροφόροι A 189 ἐντεῦϑεν R δένδρων ἀειβλα- στούντων R 195 συνεπέλαζον R

vel montibus degunt. tot animalibus cum terras et aquas et aéra com- plesset deus, eum inquam aéra quem vesti manibus haud elaboratae con- similem suis ipse digitis opere subtili contexuit, iamque velut urbem quandam munitam et amplam carnivoris ac herbivoris animalibus et vo- lucribus aperuisset, dies quintus cursum suum absolvit.

Cum sextus autem appetiisset, hortum pulcherrimis arboribus insi- gnem deus condidit, non fodiendo, non terram colendo, non conserendo, sed verbo et sermone solo; cuius imperio quaevis eo loco proveniebant arbores suaviter redolentes, umbriferae, virescentes. quisnam, obsecro, venustatem Edenis possit oculis subiicere? istic arborum fructiferarum ordines erant, hic plantarum fragrantium non exigua copia: rursus ab alia parte um ym arbores voluptatis causa conditae florebant, platanus irrigua, sublimis abies, excelsae pinus, cupressi, ulmi. rami arborum mutuo se contingebant, et folia sese velut amabili complexu ex- cipere videbantur, etiam fructus dulcissimi proveniebant, sole in arbo-

591 -CONSTANTINI MANASSIS

C ἀλλήλας ἀγκαλίζεσϑαι περιπλοκαῖς φιλτέραις. ἥλιος ἐπεμάρμαιρε, καὶ τοῖς φυτοῖς ἐμπίπτων. διέρρει κάτωθεν αὐτῶν ἠρέμα καὶ σποράδην,

200 εἰς ὅσον τὸ συνηρεφὲς ἠνέῳχτο τῶν φύλλων. ἔλαμπον ῥόδων καλλοναί, κρίνων ἂντηύγει χρόα" ἄκεντρα δ᾽ ἦν ἀνάκανϑα τὰ ῥόδα τηνικαῦτα. ὅπόσὸν περιπόρφυρον καὶ λευκαυγὲς ἐν ῥόδοις, ὡς ἄστρον ἀχτινοβολοῦν ἀνέτελλε χαμόϑεν.

205 ὧδε τῆς γῆς τὸ πρόσωπον ἐπράσιζε ταῖς πόαις, ἐκεῖϑεν ἐχυάνιζεν, ἄλλοϑεν ὑπεγέλα. ταῖς δροσοστάχτοις τῶν ἀνθῶν παντοδαπαῖς εὐχροίαις Ζέφυρος ἁπαλόπνοος ἐπέπνει πανταχόϑεν, καὶ τῶν ἀνϑέων τῆς ὀσμῆς ἐπλήρου τὸν ἀέρα.

D 210 ἐν μέσοις τούτοις τῆς ζωῆς τὸ δένδρον ἐβλαστήκει, ταῖς χάρισι κατάχομον, καλλίφυλλον, ὡραῖον. ὑδατομήτωρ δὲ πηγὴ κάτωϑεν ἀνερρώγει, καὶ τὸ καλλίδενδρον ᾿Εδὲμ ἐπότιζε χωρίον, καὶ τῶν φυτῶν ἐκήπευε τὰς ῥίζας καὶ τοὺς πρέμνους,

215 καὶ τῶν ἀνθῶν τοὺς ἁπαλοὺς ἐμιόσχευεν ὀρχάτους. ἐκεῖθεν δὲ πρὸς τέσσαρας ἀρχὰς διαιρουμένη γίνεται μήτηρ ποταμῶν τῶν μεγαλοχευμόνων. οἵ ποταμοὶ δὲ τῇ φωνῇ καὶ γλώσσῃ τῇ τῶν Σύρων Φεισὼν καλοῦνται καὶ Γεών, Φορὰδ ἐν τούτοις τρίτος, 220 τέταρτός ἐστιν ᾿Εδδεκέλ, κατὰ δ᾽ “Ελλάδα γλῶσσαν ΤΓάγγης καὶ Νεῖλος ὃ πολύς, Εὐφράτης τε καὶ Τίγρης.

197 ἀλλήλοις ARR 198 evumimzov αὶ 199 σποράσιν RR 200 ὁπόσων RR ἀνέωττο RR 207 παϑῶν RR 212 ὑδα- τομήτηρ ARR ἀνεραύγα R 219 φεισὰν ἃ 220 γλῶτ- ταν ΒΒ

res incidente ac sensim per rimas foliorum penetrante. fulgebant passim. rosae cum liliis ; et quidem eo tempore spinis rosae tam purpureae quam albae radiantis sideris instar e terra germinantes carebant. hic terrae superficies viridi gramine ornata erat, illic herbae non purpureae tantum sed variorum quoque colorum conspieiebantur. undiquaque lenis ille fa- vonius afflabat et aéra florum fragrantia complebat. inter haec omnia vitae lignum germinabat, ornatum singulari gratia, pulchris foliis et fru- ctibus.' ac fons aquam emittens e terra profluebat, arboreumque locum Edenis irrigabat, plantarum radices ac stipites aqua sua potans, item- que florum teneros ordines fovens. postea quattuor in principia divisus fit amplissimorum fluminum parens. ea vero flumina lingua Syrorum vocantur Phison et Geon et Phorad et Eddekel, Graecorum autem lingua Ganges, Nilus; Euphrates, Tigris. οἱ Ganges quidem ambit terrae

εἰ H i

b

xol Γάγγης μὲν περιπολεῖ γῆς Εὐϊλὰτ τοὺς ὕρους (ἐκεῖ χρυσὸς εὑρίσχεται καὶ λίϑος ὃ πρασίζων, ὃ δὲ χρυσὸς ἀκίβδηλος καὶ στίλβων καὶ πυρράζων), 925 ὃ Νεῖλος δ᾽ ὃ λευκύρειϑρος κυκλοῖ τὴν «ἠἰϊϑιόπων,. xoi τὰς λιπαροβώλακας ἀρούρας «Αϊγυπτίων εὐτρόφοις ἄρδει ῥεύμασι καὶ τίϑησιν εὐκάρπους. ὃ Τίγρις δὲ φερόμενος ὡς βέλος μετὰ ῥοίζου, χαὶ χαχλασμοὺς ἀποτελῶν καὶ ῥόϑους βαρυδούπους, 230 τῶν σχοινισμάτων ἔναντι γῆς “Ἰσσυρίων τρέχει. Τοιόνδε σκήνωμα τερπνὸν φυτεύσας καὶ δενδρώσας ἔπλασε καὶ τὸν ἄνϑρωπον παντοεργοῖς παλάμαις ἐχ χωματίνου καὶ λυπροῦ καὶ πηλοφύρτου βάρους" πγοὴν δ᾽ ἐνθέμενος ζωῆς τῷ γεηρῷ σαρκίῳ, 238 καὶ τέλειον τὸν ἄνϑρωπον ἔμπνουν δημιουργήσας, χαὶ σύνϑετον ἀπὸ ψυχῆς καὶ σώματος ποιήσας, καὶ χάριν δωρησάμενος ἐϑελορμήτου γνώμης, καὶ xu9^ ὁμοίωσιν αὐτοῦ πλάσας καὶ κατ᾽ εἰχόνα, ἐγκατοικχίζει τῆς ᾿Εδὲμι τῷ καλλιφύτῳ χώρῳ 240 ὡς ἐν ϑαλάμῳ μάργαρον, ἄλλον ἐν κόσμῳ κόσμον, μικρὸν μὲν τὸ φαινόμενον ὡς ἐν μεγέϑους ὄγκῳ, τῇ δέ ye τιμεότητι κρείττω πολλῷ τοῦ κόσμου. τοῦτον “δὰμ ὡς ἐκ πυρροῦ χώματος πεπλασμένον 0 τῆς πηλίνης χεραμεὺς ὠνόμασεν οὐσίας. 245 καὶ ϑέμενος τοῦ τῆς ᾿Εδὲμ κάλλους πρωτοπολίτην

994 om M 5982 παντοεργαῖς À, παντουργικαῖς RR 237 γνώ- μὴν χαρισάμενος AM

Evilatae fines, ubi reperitur aurum et viridi colore lapis. aurum ipsum mativum est, splendidum, rutilans. Nilus autem albifluus Aethiopum terram cingit, et pingues Aegyptiorum agros fecundis aquis irrigat red- ditque fructiferos, 'l'igris tanquam telum quoddam cum strepitu ruens, efficiensque sonos ac gyros horrisonos, e regione finium terrae Assy- riorum currit.

— "Fam iucundum tabernaculum cum exstruxisset ac arboribus ornas- set, finxit et hominem manibus omnia perficientibus, de pulvisculo mi- sero et ex luto commisto pondere. cumque terrenae illi carunculae vi- tae spiritum indidisset, perfectumque hominem et spiraculo praeditum condidisset, ex animo et corpore compositum, donatum voluntate spon- tanea, suam ad similitudinem imaginemque formatum, incolam eum facit Edenis, loci pulchris arboribus consiti, quasi collocans marmor in tha- lamo et alium in mundo mundum, parvum quidem illum, quod magni- tudimem attinebat, sed pretio longe mundo ipso praestantiorem. hunc ex rubro pulvere formatum Adamum appellavit figulus ille naturae lu- ieae, cumque collocasset eum in pulchro Edene primum ciyem, iussit

COMPENDIUM CHRONICUM. 48 :

P6

14 ΠΟΟΝΘΤΑΝΤΙΝΙ -MANASSIS -

ἐχ πάντων ὑπωροφαγεῖν ἐκέλευσε τῶν δένδρων, Ὁ

σ τῷ δὲ φυτῷ τῆς γνώσεως μὴ χεῖρας ἐπιβάλλειν. τότε καὶ πᾶν χειρόηϑες καὶ πᾶν ἡμερονόμον. καὶ πᾶν ἐχτοπιζόμενον εἷς λόχμας πολυξύλους

260 ἤγαγε ζῷον πρὸς "4δάμ, πεζόν, αἰϑεροπόρον, ὡς σχοῖεν κλήσεις παρ᾽ αὐτοῦ ταῖς φύσεσι προσφόρους. ἤγετο λέων δαφοινὸς χαιτήεις ταυρολέτωρ, | ἄρκτοι βλοσυροβλέφαροι, παντόστικτοι παρδάλεις, ἔλαφος ποικιλόδερμος, δασύχερκος ἀλώπηξ,

265 ἐλέφας εὐρυμέτωπος, τὴν προνομαίαν σείων, δασύπους χολοβόκερκος, χερατοπλήκτωρ ταῦρος" ἤγετο πέρδιξ ἐρυϑρὸς τοὺς πόδας καὶ τὸ ῥάμφος. οἱ ψᾶρες οἵ μελάμπτεροι τὸ πτίλον ἐπεσόβουν καὶ χαλαζώματά τινα λευκότητος ἐφόρουν.

D 260 τὸ κάλλος ἐπεδείκνυτο ταὼς ὃ χρυσοπτέρυξ. ἔλαμπε βάμμασι πολλοῖς, ἐχρύσιζε τὸ πτίλον, ἔστιλβεν ἁλουργόχροον ἐν τῷ avi χρῶμα" ἐπήνϑει μέσον καὶ χρυσὸς ὡς ὀφϑαλμὸς μαρμαίρων, καὶ κῆπον πτεροφύτευτον εἰργάζετο τὸ ζῷον.

Q65 ἐκύκλουν πάντα τὸν ᾿4δὰμ ὥσπερ. δεσπότην δοῦλοι" ἐθώπευον ὑπέτρεχον ἔσαινον τὸν γενάρχην.

ὃ δὲ κατέψα ταῖς χερσὶ τὰ δύσμαχα ϑηρία ὡς ἀρτιτόχους νεαροὺς ἄρνας γαλακτοφάγους,

248 ἡμερωμένον RR 250 αὐἰϑεροδρόμον RR 251 προσ» φέρειν RR 252 τῇ χαίτῃ R. 259 ἐμφαίνων R, ἐμφέ- ρον M 265 ἐκύκλου AM 206 ἐθϑώπευσεν ὑπέτρεχεν rete AMR 268 ἀρτιτρύφους R γαλακτοτρό- φους

üt fructibus omnium arborum vesceretur: modo arbori cognitionis ma- mus non admoveret, tunc et mansuetum quodlibet animal, quamlibet item belluam, quae evagatur in silvosa latibula, deduxit ad Adamum, quicquid pedes incedit et in caelo volat, ut acciperent appellationes ab ipso maturis consentaneas. adducebatur cruentus iubatus tauri necator leo, ursi torvum tuentes, pardi maculosi, cervus pelle varia, caudata vulpecula, elephas fronte ἴδω; proboscidem quatiens, lepus mautilata cauda, cornibus feriens taurus. adducebatur perdix, habens et pedes et rostrum rubrum, cum sturnuis alas habentibus nigras, qui pennas quatiebant et albas notas instar grandinis ferebant. pulchritudinem suam ostentabat pavo, alas habens aureas: lucebat coloribus multis, et aurum in plumis referebat. fulgebatque in eodem et purpureus color, auro intersperso, splendentis instar oculi. cingebant Adamum omnia, sicut mancipia dominum: adulabantur, accurabant, nostri generis auctori blan- diebantur. ille vero demulcebat manibus inexpugnabiles bestias tanquam

τὰς οι

COMPENDIUM : CHRONICUM. 15

καὶ τοὺς ἐκ τούτων οὐδαμῶς ὑπέτρεμε κινδύνους"

270 ἡ γὰρ σοβὰς καὶ πονηρὰ χαὶ ϑερμουργὸς κακία οὐδέπω κατεχόρευσε καρδίας τῆς ἐκείνου. οὕτως οὐδὲν τῆς ἀπαϑοῦς ψυχῆς κατακαυχᾶται; οὐ ϑήρ, οὐ πῦρ, οὐ ποταμοῦ μεγαλοδούπου θράσος. ἂν βασιλεύῃς τῶν παϑῶν, ἂν ἁμαρτίας ἄρχῃς,

276 xol βασιλίσκων καὶ δεινῶν σκορπίων ἐπιβήσῃ, καὶ ταπεινιύσεις λέοντα, καὶ τίγριν ἡμερώσεις.

"Ev τούτοις ὕπνωσεν “4δάμ, ἀλλὰ πικρίας ὕπνον, ὕπνον ἀρχὴν καταστροφῆς καὶ παντολέϑρου φϑόρου. ἥψατο τούτου τῆς πλευρᾶς καϑεύδοντος ὃ χτίστης,

280 ἔλαβε ταύτην, ἔπλασεν ἐντεῦϑεν τὴν γυναῖκα. "4n δ᾽ ὃ χωματόπλαστος, ὃ πρῶτος ἐν ἀνθρώποις, Εὔας τῆς παντομήτορος γέγονε πλευροπάτωρ. ἔνδοϑεν οὖν τοῦ τῆς τρυφῆς χώρου διέζων ἄμφω ὡς ἄσαρχοι, μὴ φέροντες φροντίδας φιλοὕλους,

285 ὡς μηδὲ περικείμενοι σώματος ὅλως βάρος. ἀμφοῖν δὲ τούτοιν ὃ ϑεὸς πάλιν ἐνομοϑέτει. “ὦ γηγενεῖς καὶ τῆς Ἐδὲμ ταύτης πρωτοπολῖται; ἅπαντα ταῦτα τῆς ὑμῶν χάριν παρῆκται χρείας " πρὸς τὴν ὑμῶν ἀπόλαυσιν πάντα δενδροκομεῖτε.

290 ἁπάντων οὖν κορέννυσϑε, πάντων κατατρυφᾶτε. τοῦτο δὲ μόνον βλαβερὸν τῆς γνώσεως τὸ ξύλον "

969 κονδύλους Α 273 οὐ πῦρ οὐ ϑήρ R 280 ἐκ ταύτης

282 πρωτομήτορος RR 283 ἔνδον ui» R 288 γάριν τῆς ὑμῶν R 291 καὶ ARR

recens editos agnos, qui lacte vescuntur; neque quicquam ab ipsis pe- riculi formidabat: nam procax mala et audax vitiositas nondum in ipsius eorde locum habebat. sic nihil est quod in animum affectionum exper- tem ius habeat: non ignis, non fera, non flumen impetuosum. si rex

eris affectionum animi peccatique dominus, super basiliscos et truculen-

fas feras incedes, leonem humiliabis , mansuefacies tigrim.

Secundum haec Adamus somno acerbissimo sopitus est, somno qui fuit initium eversionis et omnia perdentis invidiae, costam eius dor- mientis attigit ipse conditor: accepit hanc; formavit inde mulierem. ita- que de pulvere conditus Adamus, homo ille princeps, Evae matris pri- — respectu costae factus est. vivebant ambo in deliciarum

aedio, uf infecundi, qui rerum crassarum studio nullo tangerentur, quique corporis nullo pondere gravati essent. utrisque vero legem deus. "o terra" inquit "editi, et hnius Edenis primi cives,

ec omnia vestrae utilitatis causà producta sunt. vestrae fruitionis

atia fructus arbores ferunt. itaque satiamini omnibus, ex omnibus de- quaerite. modo perniciosum hoc cognuitionis lignum, solum, in-

P7

16 CONSTANTINI MANASSIS

τοῦτο καὶ μόνον φεύγοιτε, τούτου μὴ ψαύσητέ μοι, ἡ ψαῦσις φέρει τὴν φϑοράν, καὶ τὴν χολὴν 1j γεῦσις. ἂν τούτου μόνου γεύσησϑε, πτῶμα πεσεῖσϑε μέγα" - 295 πιχρῶς γὰρ ὀπωροδοτεῖ καὶ ϑάνατον ἐχφύει. ἂν τοῦτό μοι φυλάξησϑε, φεύξησϑε κέντρον πότμου ᾿ καὶ πλατυσμὸν κερδάνησϑε ζωῆς ἀκαταλύτου.᾽ ἮΝ ταῦτα, καὶ πεφόβηντο τὸν λόγον οἱ γενάρχαι, τὴν ἀπειλὴν ὑπέτρεμον, ὑπέφρισσον τὸ ῥῆμα, 800 καὶ τὸ φυτὸν ὡς ἔχϑιστον ἀπὸ ψυχῆς ἐστύγουν. ἀλλ᾽ ὃ Σατὰν ἐβάσκαινεν, ἔβρυχε τοὺς ὀδόντας, ὡς ἀφριστὴς ἐϑύμαινεν, ὡς ἀγριόδους κάπρος. βλέπειν οὐκ ἔφερεν αὐτοὺς βιοῦντας ὡς ἀγγέλους. καὶ τοίνυν ὄργανον αὐτοῦ τῆς κακομηχανίας 305 τὸν ὄφιν τὸν δολόμητιν καὶ σκολιὸν εὑρίσχει. ϑωπεύει τὴν προμήτορα, δείκνυσι τὴν ὑπώραν, καλὴν ἰδεῖν, ἐπέραστον, γεύσασϑαι νεκταρεαν. εἶδεν ἐκείνη. τὸν καρπόν" ἦν ὃ καρπὸς ὡραῖος, χαρίεις ἦν elg ὅρασιν καὶ κάλλιστος εἷς γεῦσιν. 810 ὑπέσαινε τὴν ὅρασιν, ἔϑελγε τὴν καρδίαν, ἐῴχει ϑελξικάρδιον γλυκυϑυμίαν στάζειν. ἔδειξε τοῦτον ὃ Σατάν, καὶ τὸν τοῦ δόλου σκύφον ἐπέχρισε γλυχάζοντι μέλιτι κολακείας. &pnvos δράκων ὃ δεινός, ἐσύριξεν ὑπούλως. 292 φεύγητε MRR . 299 ὑπέφριττον ὑπέτρεμον R 801 ἐβά- exyvtv ΜῈ 302 ἀφριστὴρῤ À ἀγριώδης MRR 808 αὐτοὺς οὐκ ἔφερε M v. 807 on M 309 xol κάλλιστος ] χαρίεις

ἦν RR 810 ἐπένευε AM 518 ὑπέχρισε Ἀ, ἐπέχριε AMR 914 ἥρπυζε et ἐσύριξεν MR

quam, hoc fugite: ne illud mihi attigeritis. eius contactus interitum et gustus fel merum afferet. iccirco si de hoc gustaveritis, ruetis ingen« tem ruinam, idem si vitaveritis, stimulum mortis effugietis et amplitu- dinem vitae non finiendae lucrabimini. fert eni fructum amarum et mortem ipsam."

Eveniebant haec ita: reverebantur hanc orationem auctores nostri generis; arborem istam, velut infestissimam, ex animo oderant. verum invidebat Satanas: fremebat dentibus, instar apri spumantis et efferati excandescebat: videre non poterat ut angelorum more viverent, itaque sceleratae machinationis suae instrumentum serpentem fraudulentum et tortuosum invenit. adulatur primae hominum atri: fructum demonstrat adspectu iucundum, gustatu suavem, nectareum, intuetur fructum illa, qui maturus erat, gratus adspectui, bonus ad vescendum. arridebat is oculis, cor demulcebat: videbatur dulcedinem quandam cordi gratam stil- lare. ostendit et Satanas eis poculum fraudis, atque illud dulci assenta- tionis melle inunxit, serpebat ille draco ingeniosus, sibilabat molliter.

COMPENDIUM CHRONICUM. ὁ 47

815 “ἂν τούτου γεύσησϑέ᾽" φησι “τοῦ χαλλικάρπου ξύλου; ἂν μόνον προσενέγκητε στόματι τὴν ὀπώραν, —— χύχλοι διανοιγήσονται βλεφάρων ὑμετέρων,

ι xol χρηματίσετε ϑεοί, καὶ γνώσεσϑε τὰ πάντα."

b" ἤχουσε τούτων ἡ γυνή, προσέσχε τῇ ϑωπείᾳ,

᾿ς 890 ἡττήϑη τοῦ γλυκάζοντος, ἡττήϑη τῶν χαρίτων, «f τοῦ καρποῦ τὸ πρόσωπον ἠγλάϊζον τῷ κάλλει.

ἔλαβεν, ἀπεγεύσατο, δέδωκε τῷ συννόμῳ. ἔφαγον ἄμφω τοῦ καρποῦ, μετέσχον τῆς ὀπώρας, . παρήχουσαν τῆς ἐντολῆς, ἔφαγον ἐκ τοῦ ξύλου,

825 x«l παρὰ πόδας τὸ κακὸν αὐτοῖς ἐπηκολούϑει. ἠνοίγησαν τὰ βλέφαρα, κατεῖδον τὴν αἰσχύνην, ἐπέγνων τὴν γυμνότητα καὶ τὴν ἀσχημοσύνην. ἐντεῦϑεν ὑπεδύοντο τὰς βαϑυσκίους λόχμας, ἐπέτρεχον τὰ λάσια καὶ τὰ πυκνὰ τῶν δένδρων,

τ 330 ἔρραψαν περιξζώματα φύλλων ἐκ παχυφύλλων,

ὑπὸ φυτὸν χατέφυγον, ἔδραμον ὑπὸ σκέπην,

χανεῖν αὐτοῖς ἐπηύχοντο τὴν γῆν πλατὺ τὸ στόμα.

ἐπέγνω ταῦϑ'᾽᾽ ὃ φυτουργὸς τῶν εὐκηπεύτων δένδρων, ἐπέστη δραπετεύουσι τοῖς ἀρχηγοῖς τοῦ γένους,

ο΄ 888 ὠνείδισε τὴν ἄγνοιαν, ἐκάκισε τὴν πλάνην,

xai τί μακρὰ λογολεσχεῖν; ἀπήλασεν ἐκεῖθεν,

ἐχόλασεν ἐργώδεσι βαρείαις ἐργατείαις.

τὴν γῆν τὴν ζωοϑρέπτειραν. ἠπείλησεν ἐκφύειν

825 αὐτοῖς εὐθὺς ἐπ. R 396 ἠνοίχϑησαν R 331 κατέδρα- pov ἔφυγον R 333 πλαστουργὸς ARR 334 δραπὲτεύ- ecc. RR 335 ἄνοιαν RR 336 cf. v. 1169.

-— . side hoc, ait, ligto ptlchrum habente fructum güstaveritis , si modo

: fructum eius ori admoveritis, orbes oculorum vestrorum aperientur, eri-

.tisque dii et cuncta cognoscetis. audiit haec mulier: animum assenta-

tioni advertit, victa est per dulcitudinem, victa propter elegantiam, .

» cong gm est interdictum, edit de ligno, sumpsit ex eo, gustavit, con-

i edit. ambo de fructu comederunt, eiusque participes facti sunt.

. sed mox ipsos malum comitabatur: aperti sunt eis oculi, viderunt tur-

itudinem, nuditatem dedecusque suum agnoverunt. hinc subibant um-

rosas latebras, eurrebant sub densas ac frequentes arbores, obligacula

de crassis foliis consuebant, sub arborem confugiebànt et sub tegmen.

-. eptabant ut terra ipsos ore lato dehisceret, ac prius eos vivos reciperet

-. quam morerentur, animadvertit hoc consitor ille pülchrarum arborum :

M accessit ad fugientes nostri generis auctores, exprobravit dementiam,

* errorem est insectatus, quid multis verbis opus est? abegit illos inde,

— multavitque laboriosis ac gravibus operis, minatus terram, animalium

^ . altricem, producturam spinas pungentes ac tribulos stimulis acutis, prae- r à Const. Manasses. 9

1

ιν EDD CONSTANTINI MANASSIS

ἄχανϑαν κνίζουσαν αὐτοῖς, τριβόλους ὀξυχέντρους. , 1 340 ὠδῖνας ἐπηράσατο δριμείας μογοστόχους

» M , - ,

Eq. τῇ πρωτομήτορι τῇ πρωτοπαϑησάσῃ. : 3 , ς , 3 , ,

Καὶ τοίνυν ὃ ταλάντατος καὶ δύσποτμος γενάρχης, ἀπελαϑῆναι δυσχλεῶς ἐκεῖϑεν δυστυχήσας; κατῴκησεν ἀπέναντι τοῦ τῆς τρυφῆς χωρίου.

945 καὶ δερματίνην ἐνδυθεὶς σαρκὸς ἀντιτυπίαν καὶ γνοὺς τὴν Εὔαν ἐμπαϑῶς 2453. γεννᾷ καὶ Κάϊν. xol Κάϊν μὲν αὐλακισμοῖς προσεῖχε πεδιάδων καὶ τὰς ἀρούρας ἔσπευδε ποιεῖν ταυροπολεύτους, € ,2 i] c , ^ ,

ὃ δ᾽ 1406. ὃ νεώτερος ποιμαντιχὴν μετῇξει.

860 προσῆξεν οὖν ἑκάτερος τὰς ἀπαρχὰς τῶν πόνων. καὶ τοῦ μὲν 249i. ὃ ϑεὸς προσήκατο τὰ δῶρα ὡς προσενέγκαντος ὀρϑῶς καὶ τεϑεραπευχότος, τοῖς δὲ. δωροφορήμασι τοῦ Κάϊν οὐ προσέσχε. τὸ πρόσωπον συνέπεσεν ἐντεῦϑεν τὸ τοῦ Κάϊν.

355 τὸν 4βὲλ. ὑπεβλέτετο βλεφάροις μισαδέλφοις ,.

A - ^ , ᾿ , καὶ τῷ μηδὲν πικράγαντι μηδὲ λελυπηχότι ἐπενεγκεῖν ἐσκέπτετο παλάμας φονευτρίας" — '

M ^ “ , , , * » τὴν γὰρ τοῦ φϑόνου χάμινον βρέμουσαν εἶχεν ἔνδον. τοῦτο καὶ δὴ τετόλμηκε, φεῦ ἀπανϑρώπου γνώμης !

860 καὶ τοὺς ϑεσμοὺς οὐκ αἰδεσϑεὶς οὃς αἰδοῦνται καὶ ϑῆρες,

^ 2 ^ , ^ ^ , , τὸν ἀδελφὸν παρέπεμψε ταῖς τοῦ ϑανάτου γνάϑοις. ὀργίλως εἶδεν ὃ ϑεὸς εἰς τὸν ἀδελφοχτόνον,

339 αὐτοὺς τριβόλοις ὀξυκέντροις M 845. ἐντιϑεὶς RR 857 παλάμαις φονευτρίαις A 858 ἔχγων Μ 362 ὀργίλον MRR

ditos. parturigines imprecatus est graves ac difficiles Evae matri pri- mae, quae illas princeps est experta.

Quamobrem calamitosissimus et miser ille generis auctor, cum ad- verso casu illinc expulsus esset, habitavit e regione fundi deliciarum, ac pellicea veste indutus, quae figura carnis erat. Evaque cognita non sine vitiositate Abelum Cainumque genuit. Cainus agrorum culturae in- tentus erat et terram magno studio boum opera invertebat, Abelus autem iunior pastoriciam exercebat. itaque singuli deo laborum primitias offe- rebant; qui Ábeli quidem acceptabat munera veluti qui recte illa obtu- lisset ac debito cultu: verum iis quae Cainüs offerebat animum non ad- vertebat. ex ea re factum ut Cainus vultum suum demitteret Abelum- que fratrem oculis infestis adspectaref. denique illi, qui nulla re ipsum laeserat, afferre manus parricidiales cogitabat. etenim in corde caminum ἡ invidiae ferventem habebat. atque hoc quidem etiam ausus est facere. o mentem inhumanam! non reveritus ea vincula quae belluae reveren- tur, fratrem intra mortis mandibulas demisit, deus autem fratricidam

MOTA C At

P»

25

Y. ἂν

* i

ΕΣ

d ri ru B

COMPENDIUM CHRONICUM. M9

᾿ ἀραῖς ὑπέβαλεν αὐτὸν ταῖς παλαμναιοτάταις. ἐντεῦϑεν Κάϊν ἐλασϑεὶς τῆς πρώτης παροικίας ὁ. 865 καὶ γῆν πολλὴν ἐπιδραμὼν ἔπηξε τὰς αὐλαίας ἔνϑα καλὸν τοῖς ὀφθαλμοῖς ἐκείνου κατεφάνη, καὶ πρῶτος ἐπενόησε πόλεις ὀχυροπύργους. γηχύτου γενομένου δὲ τοῦ γένους τῶν ἀνθρώπων δδίταις ἐπετίϑετο, λῃστείαις ἐπεχείρει, .970 ἐσκύλευε, διήρπαζεν, ἔχραινε χεῖρας φόνοις. Ὡς δ᾽ εἶχον ἀπαράκλητον τὸ πένϑος oi γενάρχαι, ἐχ παλαμῶν φονοεργῶν ᾽“1βὲλ ἀπολωλότος, τὸν Σὴϑ' αὐτοῖς τὸν δίκαιον ϑεὸς ἀντιδωρεῖται, ' ὃς ἔϑηκεν ὀνόματα τοῖς οὐρανίοις ἄστροις. 375 Ἐντεῦϑεν ὡς βαϑύρριζον δένδρον 2j ϑνητὴ φύσις — εἰς πληϑυσμὸν καὶ πλατυσμὸν ἐληλακυῖα πλείω εἰς πᾶν τὸ πρόσωπον τῆς γῆς ἦν διασπειρομένη; καὶ πάντῃ περιτρέχουσα πᾶσαν ἐπλήρου χϑόνα. ἐχκυλισϑεῖσα δὲ λοιπὸν εἷς παρανόμους πράξεις 380 εἰς πᾶν ἐφέρετο κακὸν ὡς ἵππος εἷς πεδίον, ὡς εἷς τὸ καταντὲς τροχός, κατὰ πρανοῦς ὡς ὕδωρ, ἕως εἰς βόϑρον δυσσεβοῦς πλάνης καταρραγεῖσα ϑεοποιεῖν κατήρξατο xai σέβειν τὰ στοιχεῖα καὶ τὴν τιμὴν ἀντὶ ϑεοῦ τοῖς κτίσμασι προσφέρειν. 385 "Hv δέ τις Νῶε δίκαιος ἐν τοῖς τοῦ Σὴϑ ἐγγόνοις, ἔνατος ἐκ τοῦ σπέρματος * 0p. τοῦ πρωτοπλάστου.

τς 876 πλέον RR 381 καταπρανὴς M, καταπρανῶς ARR

iracunde aspexit, eumque subiecit exsecrationibus maxime diris. secun- «dum id Cainus a sedibus primis eiectus, cum magnam terrae partem , tus esset, tabernacula fixit ubi commodum maxime ipsi videba- fur, primusque munitas turribus civitates excogitavit. cum autem genus humanum valde diffusum esset, viatores Cainus aggrediebatur, latrociniis intentus erat, praedas agebat, caedibus inquinabat manus. Interim cum generis auctores luctu afficerentur inconsolabili, Abelo vent per manus parricidiales, deus eis iustum illum Sethum vicissim mat, qui nomina caelestibus astris imposuit. ᾿ς Hine mortalium natura, tanquam arbor altas radices agens, magis atque magis aucta et amplificata, omnia circumcursitans totam terram replebat , perque superficiem eius omnem dispersa erat. verum dein- exorbitans ad improba facinora, quodvis ad malum, velut equus in campum, ferebatur, quasique rota praeceps per declivia ruens in aquas, donec ad imum erroris impii gradum prolapsa divos coepit facere ac ele- menta colere creatisque honorem dei loco deferre. Erat autem iustus quidam vir Noa, de Sethi posteritate, nonus ex

P9

40 CONSTANTINI MANASSIS

ὃς μετιὼν τῆς ἀρετῆς τὴν ἐννομοπραγίαν, καὶ τὴν κακίαν ix ψυχῆς ἀποστυγῶν καὶ φεύγων, τοὺς φαυλουργοὺς καὶ δυσσεβεῖς ἔσπευδε σωφρονίζειν.

890 ἐπεὶ δ᾽ οὐκ ἔπειϑεν αὐτοὺς τῶν φαύλων ἀποσχέσθαι, μετέστη μὲν ἀπὸ τῆς γῆς ἔνϑα τὸ πρῶτον ἔφυ,

, L] , 2 M3, € μέτοικος δὲ γενόμενος ἀλλοδαποῖς ἐν ὅροις τὴν ὑμνουμένην κιβωτὸν ὡρίσϑη τεχτονῆσαε καὶ ζῷον ἅπαν iv αὐτῇ χερσὐγρον ἐγκλεῖσαι,

395 ὡς σπέρμα χρηματίσαιεν καὶ ζώπυρον τοῦ γένους. ἐπείσϑη Νῶε τῷ ϑεῷ, τὸ κελευσϑὲν ἐποίει, ξυλοστεγὲς εἰργάζετο τῆς κιβωτοῦ τὸ κύτος, μυρίους ἔνδον ἑλιγμοὺς χαβυρινϑώδεις φέρον. καὶ Νῶε μὲν ἐνέϑετο τῇ κιβωτῷ τὰ ζῷα

" t S ὐχ - "- , -—

C 400 zovroyevij, χερσογενῆ, πτηνά., πεζοποροῦντα" ὃ δὲ ϑεὸς τὰ στέγαστρα τῶν οὐρανῶν &voiSac ὅλας ἐκεῖϑεν ὑετῶν κατήγαγε ϑαλάσσας, ἐχάλυψε τὰς κορυφὰς τῶν βαϑυκρήμγνων λόφων, Ἵ, - A , ? , E] , ἔχρυψε γῆς τὸ πρόσωπον, ἐκάλυψεν ἀρούρας.

405 τὸ πᾶν ὅμοῦ συγκέχυτο, κεχοίνωτο và πάντα.

ε € , ^- , ^

ἤσαν ὑδατοπόντιστα τῶν δένδρων τὰ στελέχη, τοῖς ὑψιλόφοϊς ὄρεσιν ἐπέλαζον ἰχϑύες.

ὃ λέων ὑδατόκλυστος, ὃ ϑύννος ἐν τῇ χέρσῳ, ἅπαν ὑδατοφόρητον ἦν τηνικαῦτα ζῷον,

410 ἀεροδρόμον, χέρσυγρον, εὔτιτερον, πεζοπόρον.

* , , LE , » καὶ πάντα συμποντούμενα τοῖς βαϑυρρόϑοις ὄμβροις

410 πεζοδρόμον M

Adami semine, qui primus fuerat conditus. is virtutis et legitimarum.

actionum studiosus, cum odio vitia toto pectore haberet ac fugeret, im- probe agentes et impios corrigere conabatur. ubi vero persuadere non poterat ut a sceleribus abstinerent, translatus est de terra, in qua prius erat natus, factusque aliis in finibus inquilinus celerem illam arcam iussus est exstruere, ac in illam animal omne terrenum et aquatile includere, ut generis sui semen ac fomes quidam esset. . obediit Noa deo, quod impe- ratum erat faciebat, lignis arcae capacitatem exstruebat; quae interius habebat infinitos amfractus, labyrintho consimiles. deinde Noa impone- bat in arcam omnis generis animalia, terrena volucria pedestria. deus autem adapertis caelorum tectis tota inde pluviarum maria demisit; abscon- didit vertices praecipitium collium, occultavit terrae superficiem, abdidit arva. universa et confusa erant et commista. immersi aquis erant arbo-

rum trunci : puo ad montes usque sublimes accedebant; leo mergeba-.

tur aquis; thynnus erat in terra. omne animal in aqua tum ferebatur, sive aerg permearét sive terram, sive volaret sive incederet. omnia ob-

^ COMPENDIUM CHRONICUM. 9

ἐν ὕδασιν ἀπέπνεον, οἰκτρῶς ἀπενεχροῦντο, xul τοῖς ὑγροῖς τὰς ἑαυτῶν ψυχὰς ἐναπεφύσων. D ἁπλῶς εἰπεῖν, ὡς ἐν βραχεῖ, καϑάπερ ὑπὸ axósovc 415 πάλιν τῆς γῆς τὸ πρόσωπον ἀόρατον κατέστη, τὸ τοῦ φωτὸς πρωτόγονον πάλιν ἐκράτει χάος, καὶ πάλιν ὑδατόλουτος 7) ζωοϑρέμμων χέρσος. xal ϑῆρες μὲν ἐφέροντο νεκροὶ πελαγωθέντες " ἀνθρώπων δὲ πηλογενῶν 4j πᾶσα γεναρχία 420 ἄσπετον ὕδωρ σπάσασα καὶ καταποντωθεῖσα, ὡς πλοῖον ὑγροχέλευϑον, ὡς ϑαλασσόπλουν ὕκάφος, κόνις ἐπέπλεε κωφὴ τὰ τῶν ὑδάτων νῶτα. Νῶε δὲ μόνος ὑποδὺς τὴν ζῳοφόρον στέγην ὡς ναύτης ἀϑαλάττευτος ἔνδον ἐναυστολεῖτο,

425 σπέρμα τοῦ γένους ἐν μικρῷ τῷ ξύλῳ διασώζων, P 10 οὗ κώπας ἐπαγόμενος, οὐ χάλωας, o) λαίφη. τῷ Νῶε δὲ συνέπλεον υἱοὶ καὶ ϑυγατέρες, γυνή, γυναῖχες τῶν υἱῶν, νυμφίοι ϑυγατέρων. ἦσαν δὲ κλήσεις τοῖς υἱοῖς Σήμ τε καὶ Χὰμ "Iáqed-

480 ὡς δ᾽ ὑπελώφησεν 2j πρὶν καταφορὰ τῶν ὄμβρων xal πάλιν ὥφϑησαν αἱ πρὶν κλυσϑεῖσαι πεδιάδες, ἐξέϑορε τῆς κιβωτοῦ σὺν τοῖς παισὶν ὃ Νῶε, καὶ ζῷον πᾶν ταυτυστεγὲς τῷ Νῶε συνεξήει. χαὶ πάλιν χύσμος δεύτερος, πάλιν γενάρχης ἄλλος,

435 καὶ πάλιν ἅπασα ψυχὴ πρὸς αὔξην ἐπεδίδου.

415 ἀνόρατον ἃ 438 ταυτογενὲς RR

ruebantur ab impetuosis pluviis, et in aquis animas exspirabant misereque mortem obibant. ut simpliciter et breviter dicam, tanquam sub tenebris rursum terrae facies abdita conspici desiit: rursum chaos illud invalesce- bat antiquius luce; rursum aquis altrix animalium terra mersabatur. bestiae ferebantur mortuae marique. obrutae. hominum genus illud priscum, or- tum ex luto, immensam aquam cum hausisset ac mersum.esset, tanquam mavis aquas penetrans, ut navigars mari scapha, ut levis quidam pulvis, -— aquarum terga natabat, .et multis pluviarum reciprocis fluctibus agi- atur. Noa vero solus tectum illud salutiferum ingressus instar securi nautae in eo navigabat, semen humani generis exiguo in ligno conservans, neque remos adhibens. ullos nec ulla vela. cum ipso filii filiaeque navi- gabant, itemque uxor et uxores filiorum et m sponsi. et filiis erant haec nomina, Semus Chamus Iaphetus. pogfeaquam vero cessit ac remi- sit pristinus ille pluviarum impetus, rupsumque conspeeti sunt prius ab aquis operti campi, exsiliit de arca cum liberis suis Noa, et omne animal " eadem contectum una cum ipso exiit, iamque mundus hic alter erat, alter generis princeps: rursum omnis incrementum anima sumebat.

C

99 CONSTANTINI ^ MANASSIS :

Ἐχ γοῦν τῆς πρώτης πλάσεως 2400 τοῦ πρωτογόνου μέχρις αὖ τοῦ κατακλυσμοῦ συμβάντος ἐπὶ Νῶε. πρὸς δισχιλίοις ἔτεσι δὶς ἑκατὸν παρῆλϑον, σὺν ἄλλοις τεσσαράκοντα χαὶ δύο πληρεστάτοις.

. 440 — “πέγγονγοι δ᾽ ἐγένοντο τοῦ Νῶε τοῦ δικαίου,

σὺν ἄλλοις ὑψηλόφροσιν ἐκγόνοις ἀπεχγόνοις, ἹΠεσρὲμι ὃ δευτερότοχος τοῦ Χὰμ υἱοῦ τοῦ Νῶε, , , c ^ € - M , LEE Νεβρώδ τὲ Virus Ὁ πολὺς τῇ τῆς χειρὸς ἰσχύϊ, ^ ᾿ , ^ - 3:14 Meeiip μὲν οὖν χατῴκησε τὴν τῆς ,Alyónvov χώραν, 2 - - 445 ἀφ᾽ οὗπερ καὶ τὴν «Αἴγυπτον φασὶν ὀνομασϑῆναι (τὸ γὰρ Πεσρὲμ “Εβραϊκῶς “«Ἵἴγυπτον ἑρμηνεύει), ὃ δὲ Νεβρὼδ κακῴχ' lc χώραν προσαρχτίαν οὧὡδ κακῴκησεν εἷς χώραν προσαρ j 1 * »ὝἭΣ . PS . τὴν ἐξ ᾿Πσοὺρ τοῦ Σὴμ παιδὸς κληϑεῖσαν ““σσυρίαν ὃς τοὺς ἀνθρώπους ἔπεισε τὸν κτίστην ἀϑετῆσαι, 450 καὶ πρῶτος παρηνόμησεν εἷς τὸν πεποιηκότα, “ xal πρῶτος ἐφρυάξατο κατὰ ϑεοῦ τοῦ ζῶντος, καὶ τὴν τιμὴν τὴν τῷ ϑεῶ προσήκουσαν, ὡς ϑέμις, εἰς ἑαυτὸν ἠθέλησε μετενεγκεῖν ἀφρόνως. καὶ σύμβουλος ἐγένετο πρὸς τὴν πυργοποιίαν, 455 ὡς ἂν ἀμύναιτο ϑεόν, εἶ πάλιν βουληϑείη, καταχλυσμὸν ἐπενεγκεῖν τῷ γένει τῶν ἀνθρώπων. oL γοῦν πεισϑέντες ταῖς αὐτοῦ ματαίαις συμβουλίαις: 2 - ^ » « * , - , οἰκοδομεῖν μὲν ἤρξαντο τὸν πύργον τῆς “Χαλάνης ὑπερνεφῆ, μετέωρον, ὑπέρμεγαν εἰς ὕψος. 2) ὦ ^ 3 Ld , H 460 αὐτῇ σχεδὸν ἐγγίζοντα τῇ σεληναίᾳ σφαίρᾳ,

436 πρωτοπλάστου ARR 440 ἀπέχγονοι AR 4429 δευτε- oóxrovog À 447 ἀπαρκτίαν ἢ 455 ἀμύναι τὸν ὃεόν M, ἀμῦναι τῷ ϑεῷ R | ;

A prima quidem formatione Adami, primi hominis, usque ad dilu- vium quod accidit sub Noa, elapsi sunt anni bis mille ducenti et quadra- ginta duo.

Nepotes autem iusti huius Noae fuerunt, inter alios eximios nepotes et abnepotes, Mesremus secundo genitus filius Clami Noae filii, itemque Nebrodus gigas ille, manuum robore praestans. ac Mesremus quidem habitabilem fecit Aegypti terram, a quo Aegyptum appellatam esse tra- dunt: nam Mesrem Hebraice sonat Aegyptum. Nebrodus autem secessif ad regionem aquilonalem, quae ab Assuro Semi filio appellata est Assuria. atque hic auctor fuit hominibus reiiciendi creatorem, primusque fremuit adversus deum vivum, et honorem deo, ceu fas est, convenientem ad se ipsum transferre stolide voluit, dedit et consilium exstruendae turris, ut contra deum se defenderet, si rursum vellet humano. generi diluvium

. immittere. quapropter illi persuasi vanis eius consiliis turrim Chalanes,

supra nubes evectam, ingenti excelsitate, ad ipsam prope lunarem sphae-.

ntl

᾿

COMPENDIUM CHRONICUM. 23

y

τὸ δ᾽ ἔργον oix ἐτέλεσαν τῆς ματαιοπονίας"

᾿ὃ γὰρ ϑεὸς συνέχεε τὰς γλώσσας τῶν κτιζόντων,

κἀντεῦϑεν διεσπάρησαν ἄλλος εἷς ἄλλον τόπον.

Ἕβερ δὲ μόνος τῆς τιληγῆς ἐλεύϑερος ὑπῆρξεν" 465 οὐ γὰρ συγκατετίϑετο τοῖς ματιιοπραγοῦσιν.

ὃ μὲν οὖν τόπος ἔλαχεν ἐκ τοῦ συμβεβηκότος

ὀνομασϑῆναι Βαβυλὼν ἤτοι συγκεχυμένη"

τὸ γὰρ Βάβελ τὴν σύγχυσιν 'Efgotori σημαίνει"

ἐχεῖ γὰρ συνεχύϑησαν πυργοχτιστῶν αἵ γλῶσσαι. 470 Elc πληϑυσμὸν δὲ φϑάσαντος τοῦ τῶν ἀνθρώπων γένους

xai βασιλεὺς μετὰ μικρὸν γέγονεν “ϊγυπτίοις,

xol πρῶτοι βασιλεύεσθαι τῶν ἐπὶ γῆς ἀνθρώπων

«“ϊἸγύπτιοι κατήρξαντο, καὶ τοῦ φορολογεῖσϑαι.

τὸ βασιλεύεσθαι δ᾽ αὐτοὺς ἔσχεν ἀρχήν, ὡς λόγος, 475 ἑπτὰ καὶ μόνον γενεῶν παρελϑουσῶν ἀνθρώποις

μετὰ τὴν ὑδατόρροιαν, ὑφ᾽ ἧς τὸ πᾶν ἐφϑάρη.

ἐντεῦϑεν παρηνόμησε τὸ γένος τῶν ἀνϑρώπων,

xal πρὸς ἀϑέσμους ἔβλεψε πράξεις καὶ βδελυρίας,

σφαγὰς ἀνδροχτασίας τε, φόνους, ἀχολασίας. 480 ταῖς ἁρπαγαῖς ἐπέχαιρον, ἐτέρποντο μοιχείαις,

καὶ πᾶσαν ἐπετήδευον ἐπίνοιαν κακίας,

ἐλήστευον, διήρπαζον, ἔκλεπτον, ἐμοιχῶντο,

καὶ τελευταῖον ἔβλεψαν πρὸς εἰδωλολατρείαν.

462 δὲ RR τὴν γλῶσσαν À . 468 τὸ Βάβελ δὲ RR, qui hunc versum post 469 ponunt Ἑβραϊκῶς R 469 συνεχέ- ὅησαν MRR. 470 τοῦ γένους τῶν ἀνθρώπων RR 472 πρῶτα A 477 τὸ τῶν ἀνθρώπων γένος K

' yam accedentem, exstruere coeperunt. verum opus hoc vani laboris non

perfecerunt. nam deus linguas exstruentium confudit. solus Eber ab ea poena immunis evasit, quod vana molientibus non assentiretur. secun-

. dum hoc dispersi sunt mortales, alius alium in locum. . ipse autem locus

hic ab eo quod acciderat nomen accepit, ut appellaretur Babylon, id est confusa: nam illic confusae sunt linguae turrim exstruentium , et Babel - Hebraica lingua confusionem significat.

Cum autem genus humanum ad amplitudinem pervenisset, non multo post Aegyptii regem acceperunt; adeoque primi mortalium regium impe- rium pati coeperunt Aegyptii tributumque pendere. principium eius regni exsütit, posteaquam septem modo generationes a diluvio praeteriissent, quo universa perierunt. ab eo tempore genus humanum improbe se gessit, et nefandas actiones abominationesque respexit. rapinis gaudebant, de- lectabantur adulteriis, omnium vitiorum excogitationi prorsus intenti erant. .praedabantur, rapiebant, furabantur, moechabantur. ad extre-

94 CONSTANTINI MANASSIS |

Σεροὺχ δὲ πρῶτος ἤρξατο χρῆσϑαι γλυπτοῖς καὶ στήλαις,

485 ὄγδοος ὧν ἀπόγονος τοῦ Νῶε τοῦ δικαίου. οὗτος οὖν πρῶτος ὃ Σεροὺχ τιμῶν τοὺς παλαιτέρους ὡς ἀγαϑῶν ἐφευρετάς, ὡς ἰσχυροὺς ἐν μάχαις, ὡς τῆς σοφίας ἀρχηγούς, ὡς ἐμπειροπολέμους, εἰχόνας κατεσχεύασεν, ἀγάλματα καὶ στήλας,

400 δῆϑεν ὡς εἰς ἀνάμνησιν καλῶν τῶν ἐξ ἐκείνων.

᾿ς ὅπερ μὴ γνόντες οἱ πολλοὶ τῶν μεταγενεστέρων, μὴ καταστοχασάμενοι Σεροὺχ τῆς διανοίας, ὥσπερ ϑεοὺς ἐτίμησαν τὰς στήλας τὰς ἀψύχους καὶ προσεκύνησαν γλυπτοῖς ἀνθρώπων χειροκμήτοις.

495 ἐντεῦϑεν εἰς ἀλλόκοτον ϑρησκείαν ἐχτραπέντες ϑρησχείειν ἐπενόησαν ἄλλοι ϑεοῖς ἀλλοίοις. «Ἵϊγύπτειοι δ᾽ ἐξώχειλαν πάντων τῶν ἄλλων πλέον, καὶ τὴν ϑρησχείαν ἤγαγον ἄχρι καὶ τῶν γελοίων. ἐντεῦϑεν ἐσεβάσθϑησαν αἰλούρους καὶ πιϑήκους,

500 ἴβεις καὶ τράγους βόας τε, κύνας καὶ κροχοδείλους καὶ τἄλλα προσοχϑίσματα τῆς σφῶν φρενοβλαβείας. πάντων δ᾽ ὑπερφερέστερον τῶν ἄλλων ϑρησχευμάτων τὸν ᾿ήπιν ἐσεβάζοντο, βοῦν τελοῦντα πολύχρουν. ἡνίχα γὰρ ἐγίνετο βοῦς παρ᾽ αὐτοῖς τοιοῦτος,

605 ἐπὶ τῇ γλώττῃ σήμαντρα φέρων καὶ πρὸς τῇ κέρκῳ κἀν τῷ μετώπῳ μίμημα σελήνης διχοτόμου, ἐχόρευον, ἑόρταζον, ἐτέλουν πανηγύρεις

494 ἀνθρώποις MR χειροτεύχτων R 406 ἐνενόήσαν ARR.

502 ὑπερφερέστεροι AR 505 γλώσση Ἀ

mum se deastrorum cultui dabant. primus autem Seruchus uti sculptilibus et statuis coepit, octavus e iusti Noae posteris. nimirum hic Seruchus honorem priscis deferens tanquam rerum praeclararum inventoribus, tan- quam in praeliando fortibus, tanquam principibus sapientiae, tanquam .belli peritis, imagines simulacra columnas exstruxit velut ad memoriam beneficiorum ab iis profeectorum. quod non intelligentes posterorum ple- rique, non recte accepta Seruchi sententia, statuas inanimas ceu deos coluerunt et sculptil:a mortalium facta manibus adorarunt. inde peregri- num ad cultum cum deflexissent, alii deos alios excogitarunt, quos vene- rarentur. magis autem quam ceteri omnes exorbitarunt Aegyptii, et us- que ad ridiculas res superstitiosi esse perrexerunt, hinc factum ut feles et simias coluerint, ibes, hircos, boves, canes, crocodilos, abominationes alias ab errore mentis profectas, longe vero studiosissime inter alios cultus Apim venerabantur, qui varii coloris bos erat. nam cum apud ipsos eiusmodi bos nascebatur, qui in lingua et cauda signa certa fer- ret, itemque lunam in fronte dimidiatam repraesentaret, choreas agita- bant, festos dies celebrabant, conveniebant, tanquam si novus ad ipsos

COMPENDIUM CHRONICUM. 29

ὡς ἐνδημήσαντος ϑεοῦ τοῦ χαινοπρεπεστέρου. κἀκεῖνον μὲν ἐφάτνιζον ἀφϑόνοις πανδαισίαις, δ10 αὐτοὶ δὲ διημέρευον ἐν πότοις καὶ χορείαις. εἰς πλέον προχοπτούσης δὲ τῆς εἰδωλομανίας καὶ σύμπαν γένος ἤλασεν eg πλάνην τὴν ἐσχάτην. D ἀλλ᾽ ἐπαναληπτέον μοι τὰ περὶ βασιλείας. j Iap* «Αϊγυπτίοις βασιλεὺς πρώτοις ὑπῆρξε πάντων" 1 515 καὶ μαρτυρεῖ τῷ πράγματι ῥῆσις γραφῆς τῆς ϑείας. E λιμοῦ καταλαβόντος γὰρ τὴν χώραν τὴν Χαλδαίων y 2 M € ^ c ^ , “βρὰμ ὃ ϑεῖος ὃ πολὺς γέγονε μετανάστης καὶ τὴν συγγένειαν λιπὼν εἰς “ἔ[ϊγυπτον μετῆρεν, e: ὡς ἀποτρέψαιτο λιμοῦ τὴν φϑαρτικὴν πυράγραν, 520 τοῖς ζωαρχέσιν ἐντυχὼν ἐχεῖ δαψιλεστέροις. συνῆν δ᾽ αὐτῷ καὶ γαμετὴ πρὸς ξένην στελλομένῳ Σάρρα χαριτοπρόσωπος καὶ περικαλλεστάτη. οἱ τοίνυν ϑεραπεύοντες ἐχεῖ τὸν βασιλέα (ἦν δ᾽ Ἀβιμέλεχ βασιλεὺς τότε τῶν Alyvzziov)

᾿ς 895 ἰδόντες κάλλει λάμπουσαν τὴν Σάρραν ἀσυγχρίτῳ P 12 k L [ 90 7 S, E | , € xui τόσον ὑπερέχουσαν γυναίων Aiyvniiov VÀ e €. u M rg - A e? c , ἢ 070v ἁπάντων τῶν ἀνϑῶν τὸ ῥόδον ὑπερφέρει, D. - - , h] MJ ' |. Τῷ βασιλεῖ προσήνεγκαν ἐρωτοληπτουμένῳ.

4 ὃ δ᾽ ᾿4βιμέλεχ κατιδὼν ὅλως ἑάλω ταύτης, - ὅϑ0 καὶ τάχ᾽ ἂν ἐβεβήλωσε τὸ λέχος τοῦ δικαίου,

5 513 βασιλέων R 514 πρῶτος MR 518 daos» R i 519 ἀποτρέψοιτο R, ἀποτρίψαιτο R, àzozgéipor vo? M — 521 συν- Ἵπτετο xol R στελλομένη AMR 597 ἁπάντων ἀκαν-

ὧν ARR 528 προσήγαγον R 529 ὅλος R

deus accessisset, ac illum quidem omnis generis esculentis pascebant, ipsi vero potando et saltando dies totos consumebant. cumque insanus idolorum cultus incrementa sumeret, universa natio in errorem extremum prolapsa fuit. at enim repetenda mihi sunt de regno quae dixi. pud Aegyptios primus omnium rex fuit. id esse verum oracula sacrarum literarum testantur. nam cum fames terram Chaldaeorum in- vasisset, divinus celebris ille Abramus exsul factus est, relictaque cogna- - tione sua in Aegyptum migravit, ut perniciosum famis ab se forcipem abigeret, alimenta istic largiora consecutus. comes erat illi etiam uxor ad solum peregrinum, eleganti praedita facie Sarra, longeque venustis- sima. ministri ergo regis Aegyptii (et erat tum rex Aegyptiorum Abi- melechus) cum Sarram incomparabili forma fulgentem viderent, tantum- que mulierculas Aegyptias excellentem quantum omnibus floribus rosa praestat, ad regem amore captum illam deducunt. quam ubi conspexis- set AbDünelechus, totus captus est; forteque δ αι is hominis iusti

CORP ^ YN j [A k , " E

26 CONSTANTINI MANASSIS

5 * ^ ^ € "I , , εἶ μὴ ϑεὸς τὸν ἑαυτοῦ ϑεράποντα τιμήσας πληγαῖς βαρείαις ἤτασε νύκτωρ. τὸν βασιλέα καὶ σὺν αὐτῷ τοὺς προσγενεῖς καὶ τοὺς δορυφοροῦντας. 3:3 * dos 13i ad de ^ 2 , I μετ΄ οὐ πολλὰς δὲ γενεὰς ἀρχῆς τῶν «Αἰγυπτίων 535 ἐν ταῖς ἡμέραις ᾿βραὰμ ἦρξε τῶν 24oovolav Βῆλος ἀνὴρ ὃ βριαρός, ὃ χραταιόχειρ ytyac, Β ὃν ὡς ϑεὸν ἐτίμησαν οἱ πεφενακισμένοι καὶ Κρόνον μετωνόμασαν. οὗτος δ᾽ ὃ Κρόνος ἔσχε: γυναῖχα τὴν Σεμίραμιν τὴν λεγομένην Ῥέαν. 3 540 τῶν .4ϊἸγυπτίων τοιγαροῦν ἣ καταδυναστεία xoi χράτος τὸ βασίλειον καὶ τὰ τῆς ἐξουσίας μέχρις ἐτῶν διήρκεσε χιλίων πληρεστάτων — καὶ πρὸς τρισὶν ἑἕξήκοντα πρὸς τοῖς ἑξακοσίοις. τὴν βασιλείαν πάλιν δὲ τοῦ γένους ᾿Τσσυρίων 545 zu ἔτη ἐμέτρησαν, καὶ σὺν αὐτῇ παρῆλϑον τρὶς ἑκαδὸν ἐνιαυτοὶ μέχρι ΣΣαρδαναπάλου. [4 , , m - - -C O Κρόνος τοίνυν συνοικῶν τῇ γαμετῇ τῇ Ῥέᾳ σὺν ἄλλοις ἔτεκε πολλοῖς υἱοῖς καὶ τὸν Νινύαν, [4] * , ^ € y , ὃν Νινευὶ δομήτορα φασὶ τῆς ϑρυλουμένης. C 550 μετὰ μικρὸν ὃ Κρόνος δὲ λιπὼν τὴν ᾿Ἱσσυρίαν , πρὸς τὴν τῶν '“φρων ἔδραμε χώραν τὴν ἑσπερίαν. € 4 » ^ € - , , 0 δὲ Νινύας ἔλαβε τὴν ἑαυτοῦ μητέρα εἷς γαμετὴν καὶ σύνοικον ἐξ ἐρωτομανίας, ἔρον νοσήσας ἀσελγῆ καὶ παρὰ φύσιν ἔρον, 538 πρὸς δὲ καὶ δορυφόρους R 686 κρατερός, ὁ βριαρόχειρ M 545 χιλιετηρὶς ἐμέτρησε A, χιλιοετοῖς ἐμέτρησε KR, χίλιοι τρεῖς

ἐμέτρισαν M 548 ἔτεκεν υἱοῖς καὶ τὸν Νινύαν τοῦτον R 551 τῶν ἑσπερίων R ᾿

lectum, ni deus honori cultoris sui consuluisset, noctuque regem plagis gravibus vulnerasset, ne cognatis quidem ac satellitibus eius parcens. ceterum non post multas generationes ab initio regni Aegyptii, tempo- ribus Abrahami, Assyriis imperavit Belus vir fortis, robustis manibus, gigas; quem homines decepti tanquam deum venerabantur Saturnumque nominabant. habuit autem Saturnus hic Semiramidem uxorem, quae Rhea nuncupabatur. et Aegyptiorum quidem in subiectos potestas ac regia potentia, regium imperium, usque ad integros 1663 annos duravit. rur- , ss vero regnum gentis Assyriorum annis 1300 ad Sardanapalum usque oruit.

Saturnus autem cum uxore sua Rhea cohabitans inter multos alios liberos et Ninyam procreavit, quem clarae Nineves conditorem fuisse ferunt. aliquanto post tempore Saturnus Assyria relicta in Afrorum re- gionem australem excurrit. Ninyas vero matrem suam ex amore vesano, foedo, naturae ipsi repugnante, quo correptus erat, Semiramide in hoc

- /- . QOMPENDIUM CHRONICUM. . — 97

555 xol Σεμιράμιδος αὐτῆς τοῦτο συνθέλησάσης" ἐξ οὗ καὶ νόμος γέγονε παρὰ τοῖς “σσυρίοις ᾿ς μητρογαμεῖν καὶ τοὺς δεσμοὺς τῆς φύσεως συγχέειν. τὸ πρᾶγμα δὲ τὸ μυσαρὸν τοῦτο xol βδελυχτέον. ᾿ ἐξ ᾿“᾿σσυρίων δρμηϑὲν μετέβη καὶ πρὸς Πέρσας.. $60 Ὁ βασιλεὺς “ἰγύπτου δὲ Σέσωστρις ἐν τοῖς τότε μεγαλυνϑεὶς καὶ κρατυνϑεὶς ὑπὲρ τοὺς πρώην πάντας οὐχ ἱκανὸν ἐνόμισεν ἄρχειν Αἰγύπτου μόνης. x«i δὴ στρατὸν συναγαγὼν ἐκ πάσης φυλαρχίας, — — D δορατιστὰς x«l πελταστάς, βελεμνοτοξοφόρους, 565 ϑωρακοφύρους, αἰχμητάς, ἄνδρας ἀρειμανίους, xal προσλαβὼν συμμαχικὸν ἐκ τοῦ τῶν Οὔννων ἔϑνους, καὶ προσεταιρισάμενος ἐν δώροις σύμπαν γένος, πάσης κατέδραμε τῆς γῆς, καὶ μᾶλλον τῆς ^ Aalac, καὶ πάντας: κατηνάγκασε φόρους αὐτῷ προσφέρειν. 570 καὶ χαϑελὼν τοὺς πανταχῇ δυνάστας καὶ σατράπας χαὶ ταγματάρχας ἰσχυροὺς καὶ κραταιοὺς στρατάρχας ὑπὸ τὴν ζεύγλην ἤγαγεν αὐτοῦ τῆς ἐξουσίας. ἐνέπλησε λαφύρων δὲ καὶ σκύλων τοὺς συμμάχους, τοῖς Οὔννοις δ᾽ ἐχαρίσατο τὴν γῆν τῶν ? Aoovglov, 575 xal Πάρϑους μετωνόμασε τοὺς Οὔννους ἤτοι Σχύϑας. καὶ νικητὴς ἀνέζευξεν ἐν ἔτεσιν ἐννέα P 13 σύμπασαν χειρωσάμενος * Aolac ἐϑναρχίαν. ἐφ᾽ οὗ καὶ τὸ βασίλειον κράτος τῶν Acovglav

556 γίνεται R 559 μετέστη A 561 τραχυνϑεὶς M ᾿ 568 προσαγαγὼν A 569 κατηνάγκαζε M 571 ταγματάρ-- χους et στρατάργους M 572, δυναστείας AR 573. τε R

575 κατωνόμασε AR

illi assentiente, uxorem et cohabitatricem accepit. ex quo lex apud As-

E Syrios secuta est de matrum liberorumque nuptiis et legum naturalium

P ne, res autem haec nefanda et exsecrabilis, ab Assyriis profe- — ἴδ, etiam ad Persas transiit. Ceterum id temporis Aegypti rex Sesostris, auctus magnitüdine po-

. tentiae supra reges ceteros priores, non satis arbitrabatur esse soli Áe-.

£ypto imperare. quamobrem coacto de tota natione sua exercitu, in quo erant hastati, cetrati, sagittarii, loricati praeliatores, viri Mavortii, as- sumptisque belli sociis ex Unnorum. gente, quam muneribus sibi totam adiunxerat, terram universam, Asiam maxime, percurrit, et omnes ut tributa sibi penderent vi coegit. sublatis etiam ubique nationum princi- pibus et satrapis, sub iugum suae potestatis eas redegit. Unnis autem Assyriorum regionem dono dedit, et pro. Unnis sive Scythis Parthos ap- peliavit. hoc modo victor reversus est intra novem annos, universa im- perio suo Asia subiecta. sub eodem regium Assyriorum imperium poten-

98 J— "CONSTANTINI MANASSIS

ἐπὶ μικρὸν ἀπώλεσεν ἣν εἶχε δυναστείαν. 580 ὡς δ᾽ ἥρπασε καὶ Σέσωστριν ϑάνατος ἐκ τοῦ βίου, τοῖς “σσυρίοις ἤνϑησε πάλιν ἢ βασιλεία ὡς δένδρον ὑπὸ τοῦ πικροῦ κρυσταλλωϑὲν χειμῶνος καὶ μαρανϑὲν καὶ νεκρωϑέν, καὶ πάλιν ἀναζῆσαν παραδραμόντος τοῦ δεινοῦ τῆς χειμερίας ὥρας. 585 τοῖς ᾿“Ισσυρίοις τοιγαροῦν πάλιν ἣ σκηπτουχέα πρὸς τὴν προτέραν ἔφϑασε τῆς τύχης εὐχληρίαν, ἕως ὃ Σαρδανάπαλος ἦρξε τῶν 44oovglov, γάστρις ἀνὴρ καὶ τρυφηλός, λαγνὺς καὶ γυναικίας, ὃς ἐκϑηλύνας ἑαυτὸν καὶ γυναιξὶ συγκλείσας 590 ὑπέγραφε τὸ πρόσωπον, ἔβαπτε τὰς ὀφρύας, ἐξύρα καὶ τὺ γένειον μέχρις ἐπιδερμίδος, ἐδείκνυ καὶ τὰς παρειὰς ἐψιμμυϑιωμένας, καὶ πᾶν τὸ πρόσωπον ἁπλῶς εἶχεν ἐξηλλαγμένον, καὶ μάχλος ἦν καὶ μαλακός, χαῦνος καὶ ϑηλυδρίας. 595 μόνης τρυφῆς ἐφρόντιζε, μόνης ἁβρᾶς τραπέζης" συνήσϑιε συνέπινεν εὐνούχοις καὶ μαχλάσι, καὶ πᾶς ὃ βίος ἦν αὐτῷ πλήρης ἀκολασίας. αὐτὸς μὲν οὖν συγκέκλειστο σὺν γυναιξὶν ἀσέμνοις, ἀϑέατος ἀόρατος ἄρχουσιν ἰδιώταις, 600 ϑερμοῖς λουτροῖς ἐνευπαϑῶν καὶ μαλακοῖς ἀμφίοις " διῴκουν δὲ τὰ πράγματα τούτῳ τῆς βασιλείας οἱ στρατηγοὶ τῶν πόλεων, ἐϑνάρχαι καὶ χωράρχαι.

585 βασιλεία A 590 ὑπέγραπτε R 591 ἐξύρει MR 596 μαχλῶσι ARR 599 ἐνόρατος ARR

tiam, quam habuerat, exiguum ad tempus amisit. posteaquam vero mors etiam Sesostri vitam eripuit, rursus apud Assyrios regnum arboris in- star, ab hieme acri laesae, floruit; quae arbor et emarcuit, et mortua vitam recepit, postquam hiberni temporis saevitia praeteriit. itaque rur- sus Assyriorum imperium ad priorem fortunae prosperitatem rediit, donec Sardanapalus apud Assyrios regnavit, homo gulosus, voluptarius, salax, effeminatus.. qui cum se ipse evirasset ac inter feminas occlusisset, pin- gebat vultum, supercilia colorabat, radebat barbam usque ad cutem exti- iam, ostendebat et genas cerussa fucatas, totam denique faciem mutatam a forma virili habebat. secors erat, mollis, libidinosus , femineus: sola ipsi voluptas, sola mensa delicata curae erat. vescebatur, potabat cum eunuchis et scortis. tota eius vita erat intemperantiae plena. et ipse quidem conclusus erat apud impudicas feminas, neque vel a praefectis vel privatis hominibus cernebatur, calidis se lavacris et vestimentis ob- lectans mollibus: regni vero negotia duces urbium, nationum , locorum

TT

COMPENDIUM CHRONICUM. 29

οὕτως ἐβίου μαλακῶς, οὕτως ἐχλύτως εἶχεν,

ἕως εἷς βόϑρον ἑαυτὸν ἤγαγεν ἀπωλείας

605 x«l συναπώλεσεν αὐτῷ καὶ τὰ τῆς βασιλείας. ᾿Ἰρβάκης γὰρ ὃ στρατηγὸς πολλάκις ἱκετεύων τὸν Σαρδανάπαλον ἰδεῖν καὶ στῆναι πρὸ προσώπου (οὔποτε γὰρ ἑώρακεν αὐτόν, οὐδ᾽ ἐν ὀνείροις), καὶ τὰ πολλὰ μὲν ἀστοχῶν πρὸς τὸ πεποϑημένον,

610 μόλις δ᾽ εὑρὼν ὡς ἕρμαιον τὸ τοῦτον ἱστορῆσαι,

ὡς εἶδεν, ὡς ἑώρακεν ἐψιμμυϑιωμένον᾽

ἄτριχα λειοπώγωνα γυναιχοπροσωπίαν,

πορφύραν διαξαίνοντα μετὰ τῶν κορασίων, εὐνούχοις τε συμπαίζοντα καὶ συνασχημονοῦντα, 615 xal μαλακὸν καὶ παντελῶς ἀνάξιον τοῦ χράτους, ἀγανακτήσας ἔπαισεν αὐτὸν ἐγχειριδίῳ, καὶ τῶν ἐγκάτων ὥϑησε μέχρις αὐτῶν τὸ ξίφος, καὶ ϑάνατον ἐπότισε καὶ κύπελλον ὀλέϑρου τὸν μέχρι τότε τρυφηλῶς ἐκδεδιῃτημένον 620 xai τυῖς χρατῆρσι χαίροντα μέχρι τοῦ περιόρϑρου. οὕτως ἐκεῖνον ἔκτεινεν ὃ στρατηγὸς ᾿“Τρβάχης, δεινοπαϑῶν εἰ λέγοιτο δοῦλος ἀνδρὸς τοιούτου. 244110 δ᾽ οὐχ οὕτω γράφουσι τὰ τοῦ Σαρδαναπάλου, λέγουσι δ᾽ ὡς ἀχούσαντες οἱ πρόσοικοι 'Χαλδαῖοι 625 χοιρόβιον αὐτόχρημα τυγχάνειν καὶ κτηνώδη ἡ τὸν ᾿“σσυρίων κράτορα τὸν ᾿ἀνακυνδαράξου,

605 καὶ σὺν αὐτῷ ἀπώλεσεν M 608 οὐδέποτ᾽ iv A 610 ἱστο- ρεῖται Α 612 γυναικοπροσωπείοις A 617 αὐτοῦ MRR

622 τοιοῦδε AR 626 ἀνακυνδαράκου R

administrabant, sic molliter vixit, sic dissolute se habuit, donec in vora- ginem perditionis se ipse egit et secum regnum quoque ipsum perdidit. Arbaces enim dux saepius obsecrans ut Sardanapalum cerneret et coram ipso staret (nunquam enim viderat hominem, ne per somnium quidem), cum aliquoties desiderio excidisset vixque nactus esset conspectum huius tanquam rem faustam, ubi vidit, ubi fucatum cerussa conspexit, carentem pilis, imberbem, facie muliebri, pectentem purpuram inter puellas, collu- dentem cum eunuchis et cum iis turpiter se gerentem, mollem, prorsus indignum imperio, .excandescens pugione improbum vulnerat, gladiumque ad ipsa usque intestina adigit, mortis interitusque poculo illi propinato, -. qui poculis ad auroram usque delectabatur. sic istum occidit Arbaces .. imperator, graviter ferens se viri talis amicum appellari.

Ceterum alii de Sardanapali rebus ita non scribunt, sed aiunt po- steaquam audissent Chaldaei vicini Assyriorum regem Sarüanapalum;

bsc c Mol INSUNMC E

acc abdo p » cs

P 14

30 CONSTANTINI "MANASSIS

ὀρχηστοφιλοπαίγμονα, ζῶντα γυναιχομίμως, αὐτοῦ καταφρονήσαντες ὡς μαλακοχαρδίου, nij Dor ἐκστρατξύσαντες ἐν βριαρᾷ δυνάμει,

680 καὶ συμπλακέντες τῷ στρατῷ τῷ τοῦ Σαρδαναπάλου (xéxsivog γὰρ ἀναμαϑὼν τὴν τόλμαν τῶν Χαλδαίων οὐκ ἤνεγκεν; ἀλλ᾽ ἔπεμψεν ἄνδρας ἀξιομάχους) ἐτρέψαντο τὸν στρατηγόν, ἥττησαν κατὰ κράτος, καὶ νικηϑεὶς ὃ στρατηγὸς ἔφευγεν ἀνὰ κράτος.

635 ὅπερ ὡς ἔγνω δείλαιος, ἀπορηϑεὶς ἐκ πάντων, πυρὰν ὑφῆψε λιπαρὰν ὕλαις ἀφϑόνοις ϑρέψας, καὶ τὰς χρυσᾶς συναγαγὼν καὶ λιϑοστρώτους κλένας καὶ τοὺς ποιχίλους στολισμοὺς καὶ τάλαντα χρυσίου καὶ πᾶν ἁπλῶς βασίλειον ὅσον ἐν ἱματίοις,

640 ὅσον ἐν σκεύεσι χρυσοῖς, ἐν λίϑοις, ἐν μαργάροις, κατὰ πυρᾶς ἠκόντισε πάντα τῆς πολυξύλου, καὶ τελευταῖον ἑαυτόν. χἀντεῦϑεν οἱ Χαλδαῖοι κατὰ πολλὴν τὴν ἄδειαν ἐκράτουν 24o0volow, καὶ τὴν ἀρχὴν εἷς ἑαυτοὺς μεϑίστων καὶ τὸ χράτος.

645 . Mev' IAoovolovc τέως δ᾽ οὖν χκατῆρξαν οἱ Χαλδαῖοι,

: καὶ τὸ τῆς τύχης παίγνιον καὶ κύβος τῶν πραγμάτων ^ ἄλλοις ἐμπαῖξαν ἱκανῶς μετέπεσεν εἷς ἄλλους. ἡνίκα δὲ συνέβαινε ταῦτα τοῖς ““σσυρίοις, Ἕβραίων ἐκυρίευεν 6 βασιλεὺς Ὀζίας, 650 ἕβδομος ὧν ἀπὸ 4]αβὶδ τοῦ προφητικωτάτου.

633 τοὺς στρατηγοὺς M v. 684 om AM 644 μετῆγον M 645 ἐκράτησαν Χαλδαῖοι M

Anacyndaraxi filium, esse hominem eiusmodi qui porcorum iumentorumque more viveret, saltátionum atque ludorum studiosus esset, ac mulieres imi- taretur, ipsos eo contempto tanquam molli corde praedito, expeditione suscepta forti cum exercitu venisse, manuque cum Sardanapali milite con- serta in fugam vertisse ducem, ac vi de adversario victoria potitos esse.

quod cum miser intellexisset, destitutus ab omnibus pinguem rogum in-

cendit, copiosa materie nutritum, collectisque lectulis aureis et gemmatis, itemque variis indumentis et talentis auri, omni denique supellectile regia vestium vasorumque aureorum ac gemmarum, unionum, necnon cuncta

in rogum de lignis multis exstructum abiecit, ac tandem se ipse iis im-

posuit. deinceps Chaldaei citra omnem metum Assyriis imperabant,- ac regnum potestatemque in se transferebant. '

Atque in hunc modum post Assyrios Chaldaei rebus potiti sunt, et fortunae ludibrium rerumque alea cum aliis satis illusisset, ad alios in- clinavit. quo autem tempore Assyriis haec accidebant, Hebraeis Ozias rex imperabat, a Davide maximo vate septimus. :Chaldaeis inter alios

COMPENDIUM CHRONICUM. 31

Χαλδαίων δ᾽ ἐβασίλευσε σὺν ἄλλοις βασιλεῦσε, Σεναχηρὶμε ὃ σοβαρὸς καὶ γῆς τῶν ? Acovglav ἔϑνους Βαβυλωνίων τε καὶ γένους τοῦ τῶν 7ήδων" ὃς ἐχστρατεύσας σοβαρῶς κατὰ τῆς Ἰουδαίας,

655 καὶ βλασφημήσας εἷς ϑεὸν καρδίας ἀπονοίᾳ, ο΄ χαὶ ῥήμασι χρησάμενος ὑπερηφανεστάτοις, —

ἐδρέψατο τἀπίχειρα τῆς ματαιοφροσύνης. ἄγγελος γὰρ ὑπὸ ϑεοῦ πεμφϑεὶς κατὰ τὴν νύχτα ὥλεσε πάντα τὸν στρατὸν ξίφους συγχύψας ἄνευ,

660 εἰς ἑκατὸν ποσούμενον χιλιανδρίας ὅλας

σὺν ἄλλοις ὀγδοήκοντα πρὸς πεντακισχιλίοις. ὃ τοίνυν πρὶν ἀγέρωχος, ὃ πρὶν ὑπερῃρμένος ὡς λαγωὸς ἐγένετο ταχύπους qvyodíac. IMevà δὲ χρόνους βασιλεὺς ἦν Ναβουχοδονόσορ.

665 οὗτος τῆς τύχης εὐμενῶς αὐτῷ προσφερομένης

πάντων κατεδυνάστευσεν ἐϑνῶν τῶν ἐν᾿ Ace

χαὶ πάντας ὑπηγάγετο πρὸς ἐτησίους φόρους, “Χαλδαίους “σσυρίους τε, Move, Βαβυλωνίους. ὑπήκοον ἐποίησε καὶ γένος Ἰουδαίων,

670 καὶ τὴν μητρόπολιν αὐτῶν τὴν περιφανεστάτην

Ἱερουσαλὴμ ἐδούλωσε, καὶ πρῶτος ὑποφόρους

᾿ χοὺς βασιλεῖς κατέστησεν. ὡς δ᾽ ἀπεστάτουν οὗτοι,

τὸ τελευταῖον ἐπελϑὼν μετὰ μυρίων ὅπλων

L1. 669 Σεναχερείμ R, Σέναχειρίμ R. ν. δ68 add RR 666 ὑπερη- φανεστέροις AMR 664 Ναβουχοδονόσγωρ R 671 πρώτους M, πάντας R

- . reges Senacheribus superbus praefuit, itemque regioni Assyriorum, genti - Babyloniorum et nationi Medorum. qui superba expeditione contra Iu- daeam suscepta, et per cordis amentiam deo contumeliis affecto, cum verbis arrogantioribus usus esset, insaniae suae praemia consecutus est. angelus enim a deo noctu missus exercitum omnem absque gladio conci- . sum perdidit, qui centum et octogintaquinque hominum milia continebat. itaque is qui prius superbus atque elatus erat, instar timidi leporis pedi- bus celer et fugitivus evadebat. Secundum haec erat rex Nabuchodonosor, qui prospera fortuna usus omnes Ásiae nationes subegit, et omnes adegit ad annua tributa, Chal- daeos Assyrios Medos Babylonios; ipsamque Hierusalem nobilissimam metropolim ludaeorum, infinitis cum copiis veniens, bis evertit *), et

— ' . *) ipsamque — evertit] pro his alii: et obedientes dicto reddidit . etiam Iudaeos, eorumque metropolim longe celeberrimam, nimirum Hiero- . .selymam; in servitutem redegit, ac primum reges ludaicos vectigales

32 . CONSTANTINI MANASSIS

(ὑπὲρ γὰρ ἄμμον ὃ στρατὸς ἦν Ναβουχοδονόσορ) 675 κατέσκαψεν εἰς ἔδαφος τὴν πόλιν τὴν ὀλβίαν, καὶ πάντας τοὺς ἐξ αἵματος καὶ γένους βασιλείου ΡΝ PASS) , ^ ^ δορυαλωτουρ συλλαβὼν ἐχώδῳ Bof dg p μετῴκισεν, ὡς ἔσοιντο τούτῳ ϑαλαμηπόλοι. 3 x 3 Ww ^ Na € , 2 , ἦν ἐν αὐτοῖς καὶ ΖΙανιὴλ ὃ μέγας ἐν προφήταις, P 15 680 οἱ τρεῖς τε παῖδες σὺν αὐτῷ σὺν ἄλλοις εὐγενέσι.- μετὰ μικρὸν δ᾽ ὑπεραρϑεὶς ὃ Ναβουχυδονόσορ καὶ τὴν τῆς τύχης εὔνοιαν οὐ δυνηϑεὶς βαστάσαι, 3 πὸ 354 ἘΝ 2 X19 , κἀντεῦϑεν elg ἀπόνοιαν ἐκκυλισϑεὶς ἐσχάτην 2 A b) , * € ^ dd (αὐτὸν ἐϑεοποίει yàg ὑπὸ φρενοπληξίας), 688 ἐταπεινώϑη πρὸς ϑεοῦ ταπείνωμα φρικῶδες, " — εἰς χοίρου μόρφωσιν τραπεὶς ἐξ εἴδους ἀνθρωπείου καὶ ταύτην δίκην ὑποσχὼν τῆς ὑπερηφανίας. ᾿Αλλ᾽ ἵνα πάλιν εἰς ἀρχὴν τὸν λόγον ἀναγάγω, «Χαλδαίων ἐβασίλευσεν ὃ Ναβουχοδονόσορ; 690 καὶ μετ᾽ ἐκεῖνον ἸΠαροδάχ, καὶ μετ᾽ αὐτὸν Βαλτάσαρ, 2 , , - , ἄμφοτεροι βλαστήματα τοῦ Ναβουχοδονόσορ. Β Βαλτάσαρ τοίνυν ἐντρυφῶν τῷ τῆς ἀρχῆς μεγέϑει συμπότας παρελάμβανεν αὐτοῦ τοὺς μεγιστᾶνας; καὶ ταῖς τραπέζαις λιπαραῖς αὐτοὺς ἐδεξιοῦτο.

674 ἦν στρατὸς ὃ M 675 κατέκαμψαν R. 678 Exowro Α

τούτου R 682 uj MR 684 ἐϑεοποίησεν ὑπὸ φρενοβλα- βίας R 686 μεταμόρφωσιν A, omisso εἴδουρ. 690 μα- βροδὰχ Α )

omnes sanguinis generisque regii redactos in My bg c Babylonem transtulit, ut essent ipsius cubicularii. erat inter hos etiam magnus ille vates Da elus, et tres illi pueri, cum aliis nobilibus. paulo post elatus nimium Nabuchodonosor, cum fortunae prosperitatem ferre non posset atque iccirco in furorem extremum devolutus esset, se ipse insania qua- dam animi deum fecit. sed horrendum in modum humiliatus est a deo, de humana forma in porci figuram commutatus, supplicium hoc propter superbiam ferens.

Verum ut sermonem ad priora reducam, Chaldaeis imperavit hic Nabuchodonosor, et post ipsum Merodachus; post quem Baltasarus, ambo Nabuchodonosoris filii. Baltasarus imperii magnitudine abutens compo- tores accipiebat sibi optimates, eosque mensis splendidis excipiebat.

fecit. cum autem ab eo defecissent, reversus infinitis cum copiis (quippe superabat arenam hic Nabuchodonosoris exercitus) urbem felicem bea- tamque de fundamentis evertit. LmEuNCL.

COMPENDIUM CHRONICUM. 33

695 xoi ϑέλων ἐπιδείχνυσϑαι τὸ δαψιλὲς τοῦ πλούτου πολυτελέσι σκεύεσιν ἐχρῆτο λιϑοχρύσοις. σὺν πᾶσι παρεισέφερε καὶ τοῦ ναοῦ τὰ σκεύη, ἅπερ ἀφείλετο τὸ πρὶν ὃ Ναβουχοδονόσορ, ἡνίκα Ἱερουσαλὴμ ἀπέκειρε τὸ κάλλος.

700 χρώμενος τοίνυν ἀδεῶς τούτοις εἷς ὑπουργίαν (μεϑύων γὰρ τοῖς πράγμασιν οὐδ᾽ ὅλως ἐνενόει ὧς ὃ ϑεὸς ἀγανακτεῖ τούτων ὑβριζομένων) ἀστράγαλον ἑώρακε γράφοντα πρὸς τῷ τοίχῳ. ἔλεγον δὲ τὰ γράμματα navi; ϑεκὲλ φάρες τε"

705 ἃ μηδενὸς ἰσχύσαντος ἑτέρου σαφηνίσαι ὃ Δανιὴλ ἡρμήνευσε τρανῶς καὶ φιλαλήϑως “μερίζων διεμέρισεν ὃ κτίστης σου τὸ κράτος" ἐξέκοψεν ἐϑέρισε τοὺς χρόνους τῆς ἀρχῆς σου. μετατεϑήσεται λοιπὸν 4j καταδυναστεία

710 xal ϑρόνος ὃ βασίλειος εἰς ἄλλην φυλαρχίαν." ταῦϑ᾽ ὃ προφήτης ἔφησεν ἐνώπιον Βαλτάσαρ, μηδὲν ὑποστειλάμενος, μηδ᾽ ὅλως ὑποτρέσας.

| μετὰ μικρὸν ὃ IMijdoc δὲ Zagetog ἐπελάσας

μετὰ πολλῆς δυνάμεως, ὃν φασιν ᾽“στυάγην 718 παῖδες “Ἑλλήνων Περσικὰς γράφοντες ἱστορίας, χαϑεῖλε τὸν ὑπέροφρυν Βαλτάσαρ τὸν Χαλδαῖον, χαὶ Βαβυλῶνος ἔκαμψε τὴν σχληροτραχηλίαν, καὶ Πηδικῆς ὑπόφορον ἐποίησεν ἰσχύος. κἀντεῦθεν ἐκυρίευσαν ot ΠΠῆδοι τῆς ^ “σίας.

699 ὁπόταν Μ περιέκειρεν Ἱερουσαλὴμ RR 704 ἔλεγε R 705 ἐσχύοντος R 715 γράψαντες R

cumque demonstrare vellet opum abundantiam, magni pretii vasis uteba- tur, factis ex auro et gemmis; interque cetera templi quoque suppelle- ctilem intulit, quam olim Nabuchodonosor abstulerat, cum Hierosolymae pulchritudinem spoliaret. hanc ille cum citra metum in usum suum ver- teret (quippe rerum successibus ebrius plane non cogitabat deum mole- ste ferre sacrorum vasorum violationem), manum in pariete scribentem conspexit. literarum haec erant verba: mane tecel phares. quae cum alius nemo declarare posset, Danielus perspicue ac vere interpretatus est: dividens divisit rerum opifex imperium tuum, excidit ac demessuit annos regni tui. transferetur deinceps potentia tua soliumque regium ad nationem alteram." haec vates ille coram Baltasaro dicebat, nihil reve- ritus nec omnino quicquam expavescens. non multo post cum Darius Medus, quem Astyagen vocant Graeci qui de rebus Persicis scripserunt,

is cum copiis advenisset, sustulit e medio superbum illum Baltasa- rum Chaldaeum, et Babylonis cervices duras flexit, illamque Medorum potentiae vectigalem fecit. ex eo tempore Medi universis regionibus po-

Const. Manasses. 8

34 CONSTANTINI MANASSIS

720 ἀλλ᾽ οὐδ᾽ αὐτοῖς παρέμεινεν ἄχρι πολλῶν ἡλίων. - τὸ κράτος τὸ βασίλειον, ἀλλ᾽ ἀπερρύη ϑᾶττον. τὸ κράτος δ᾽ ὕπως ἀπ᾽ αὐτῶν τῶν ΠΠήδων ἐξαπέπτη, ἐπιδρομάδην καὶ σαφῶς ὃ λόγος ἱστορήσει. , i E ^ ! - - , 3 , . Θυγάτηρ ἣν τῷ βασιλεῖ τῶν Πήδων “στυάγει , j , j 725 εὐπρόσωπος εὐπάρῃος εὔχρους εὐπρεπεστάτη Ο ΠΠ]Πανδάνην τὸ κοράσιον ὠνόμασεν ὃ σπείρας. πρὸς ταύτην τοίνυν ὃ πατὴρ ἔσχε ζηλοτυπίαν ἐξ ὀνειράτων ϑροηϑεὶς νυχτέρων ἐξαισίων. οὐροῦσαν βλέπειν ἔδοξε τὴν κόρην τὴν Π]ανδάνην, 780 τοσοῦτον δ᾽ εἶναι τὸ χυϑὲν ὑγρὸν ὡς ἐξισχῦσαι

- - - 2 , * , , τῆς γῆς τῆς ᾿“σιάτιδος τὸ πρόσωπον καλύψαι.

* c - » , 2 3 τ οὗτος 0 πρῶτος ὄνειρος, δεύτερος δ᾽ αὖϑις οὗτος" ἔδοξε βλέπειν κάτωθεν ἐκ τῆς αἰδοῦς ΠΠανδάνης 3 - » τι ον - 2 , ἀναφυεῖσαν ἄμπελον, ὑφ᾽ ἧς πᾶσαν “σίαν

735 καὶ γένος Πήδων καὶ Περσῶν κατάσκιον γενέσϑαι. τοιοῖσδε γοῦν ὃ βασιλεὺς ἐχκταραχϑεὶς ὀνείροις ὑπέτρεφεν ἀπέχϑειαν 14990 κατὰ ἸΠανδάνης, πολλοὺς δὲ στρέψας λογισμοὲς περὶ τοῦ ποιητέου ἔγνω κατασοφίσασϑαι τὴν τύχην ἐπινοίᾳ.

740 τὴν κόρην volvvr ζεύγνυσιν ἄνδρί τινι Καμβύσῃ (ἦν δ᾽ ὃ Καμβύσης δυσγενὴς καὶ τῶν ταπεινοτέρων), ὡς ἂν τὸ προσδοκώμενον ἐξαμαυρώσῃ κλέος, τοῦ γένους τὴν λαμπρότητα ϑολώσας δυσγενείᾳ.

722 ἐξ R 724 Δαρεῖος μέγας ὃ πολὺς παῖδα ϑηλείαν τίκτει εὐπάρειον εὐπρόσωπον εὔχρουν εὐπρεπεστάτην M 737 τάχα M 738 κατὰ R

titi sunt. verum nec apud illos multis annis regium imperium mansit, sed cito defluxit.

τ Quo autem pacto regnum a Medis avolaverit, breviter ac dilucide narratio nostra exponet. erat Ástyagi regi Medorum filia pulcherrima, quam pater appellaverat Mandanem. erga hanc ille quadam ardebat in- vidia, nocturnis somniis infaustis territus. nam sibi videre visus fuerat Mandanem filiam meientem, et quidem tantam urinae copiàm ut ea posset Asiaticae terrae superficiem regere. hoc primum ei fuerat oblatum som- nium. alterum habuerat huiusmodi. videbatur sibi videre de verendis Mandanes enatam vitem, a qua tota Asia, Medorum Persarumque natio- nes inumbrarentur. talibus ergo somniis rex territus adversus Manda- nem clandestinas inimicitias alebat. cumque varie cogitasset quid facien- dum esset, ingenio fortunam eludendam esse statuit. «quapropter puel- lam viro cuidam iungit, cui Cambysae nomen esset (erat autem Camby- . ses hic ignobilis et plebeius), ut claritatem exspectatam imminueret, ge- neris splendore per ignobilitatem vitiato. cum autem intellexisset esse

COMPENDIUM CHRONICUM. 35

Es Vn ὡς οὖν ἐπέγνω κύουσαν ὕσον οὐδέπω ταύτην, ᾿ς 746 χαϑῆστο καιροφυλακῶν, τὸν τόκον περιμένων. . μετὰ μικρὸν δ᾽ ἐξέϑορεν ἄρρεν ἐκ τῆς Π]ανδάνης, καὶ τὸ τεχϑὲν ὃ βασιλεὺς λαβὼν καὶ περιστείλας * Aonéyq παραδίδωσιν, ὡς ἐξαναλωϑ είη. ὃ δὲ βουχόλῳ δίδωσι τὸ βρέφος διαφϑεῖραι, 750 ἐκτεϑησόμενον βορὰν ϑηρίοις ὀρεστέροις. τὸ μετὰ τοῦτο τί καὶ πῶς ; ἔλαβεν ὃ βουχόλος, εἰς τὴν οἰχίαν ἤγαγεν, εὗρε τὴν συζυγοῦσαν ἄρτι νεκρὸν ἀπὸ γαστρὸς βρέφος ἐξενεγκοῦσαν. δείκνυσιν ὅπερ ἔφερε, ζητεῖ τὸ ποιητέον. 755 χοινῇ γοῦν συσχεψάμενοι τὸ μὲν νεκρὸν ῥιπτοῦσι, τὸ δὲ δοϑὲν ἐκτρέφουσιν ὡς γνήσιον παιδίον. τὸ δ᾽ ἐφεξῆς ὡς ϑαυμαστόν ! ἡλικιώϑη Κῦρος, σὺν παιδαρίοις ἔπαιζεν, ἠρέϑη βασιλεύειν, ἐπέταττεν τοῖς ἥλιξιν ὡς ἤϑελεν ἑκάστῳ. 760 πᾶσι μὲν οὖν τὸ κελευσϑὲν ὡς τάχος ἐτελεῖτο " ὃ δ᾽ ᾿“Ιρτεμβάρου μόνον παῖς συμπαίστωρ ὧν τῷ Κύρῳ ἀνηχουστήσας πέπονϑε τὰ τῆς ἀνηκοΐας, ᾿χαϑυβρισϑεὶς καὶ κραταιαῖς ὑποβληϑεὶς αἰχίαις. ἦν δ᾽ ᾿“ρτεμβάρης εὐγενὴς καὶ τῶν ὑπερεχόντων. 765 ὃ παῖς ὑβριοπαϑήσας πρόσεισι τῷ τεκόντι, τὴν ὕβριν φράζει τῷ πατρί, μηνύει τὰ πραχϑῶντα. ϑυμὸς εὐθὲς κατέλαβε σφοδρὸς τὸν “ρτεμβάρην,

- . 748 παῖδα δίδωσιν A 756 τεκνίον AR... 757 βρέφος R 758 ἠρέσϑη AM 759 ἐπέταξε M 763 κραταιῶς αὶ 765 ὑβριοπάϑησε ARR 767 σφοδρῶς R, σφύδρα R

praegnantem, sedebat observans tempus et partum exspectans. paulo - post filius masculus e Mandane prosilit. eum rex cum accepisset ac in- — wolvisset, Harpago tradit, ut interficeretur. ille vero infantem .occiden-

bubulco dat, qui expoleretur, ut feris montanis esca foret. quid inde? «uo pacto res acta? bubulcus accipit, domum suam puerum de- portat: reperit coniugem, quae recens infantem mortuum pepererat. ostendit infantem illi, quem ferebat: quid agendum, rogat. τῷ deliberata inter se mortuum abiiciunt, datum genuini filii loco nutriunt. Cyrus autem (0 rem prodigiosam!) cum adolevisset, cum pueris colludens, rex electus est. imperabat aequalibus, uti volebat, singulis. et omnes qui- dem imperata cito faciebant: solus Artembarae filius, Cyri collusor, cum dicto non obtemperasset, inobedientiae poenas luit, laesus atrociter gra- vwique supplicio multatus. erat autem Artembares ingenuus et illustris, - «uius filius laedebatur. is patrem accedit, iniuriam acceptam narrat, rem ο΄ actam indicat. mox Artembares ira gravi corripitur; cumque regem con-

P 17

36 . CONSTANTINI MANASSIS

καὶ προσελϑὼν τῷ βασιλεῖ τὴν ὕβριν ἀπαγγέλλει. καὶ γίνεται μετάπεμπτος ὃ Κῦρος τὸ παιδίον, 770 καὶ πολυπραγμονούμενος σὺν ἀπειλαῖς βαρείαις ἐν ἐλευϑέρῳ στόματι τὸ πᾶν χαϑωμολόγει. ὃ βασιλεὺς ἐϑαύμασεν αὐτοῦ τὴν παρρησίαν, χαὶ τὸν βουκόλον ἔμελλεν αἰχίαις ὑποβάλλειν, τὸν δῆϑεν νομιζόμενον εἶναι πατέρα Κύρου, 719 ὡς ἂν ἐξαγορεύσειε τίνος ὃ Κῦρος τέκνον. i ᾿ ox ἤνεγκε τὰς ἀπειλὰς ἐκεῖνος ὃ βουχόλος, καὶ πᾶν εὐθὺς τὸ γεγονὸς τῷ βασιλεῖ γνωρίζει. κοινοῦται ταῦτα τοῖς σοφοῖς καὶ IMáyoic «“στυάγης" ἀλλ᾽ ἔσφηλεν, ὡς ἔοικε, τούτους ἰσχὺς 1j ϑεία, 780 καὶ τὴν λαμπρότητα τὴν πρὶν αὐτοῖς ἐλπιζομένην ἐν τοῖς παιγνίοις ἔφασαν ἐχβῆναι τῷ παιδίῳ. καὶ τοῦτο μὲν ἠγάϑυνεν ἐχείνου τὴν καρδίαν, ἄλλο δὲ πάλιν ἔκνιζεν" ὡς γὰρ ἐχϑρὸν ἐμίσει “ρπαγον τὸν δυσδαίμονα, τὸν περισεσωχότα 785 τὸν Κῦρον καὶ μὴ φϑείραντα μηδ᾽ ἐξηφανικότα. καὶ τοῦτον μεταπέμπεται δῆϑεν εἰς πανδαισίαν σὺν τῷ παιδί, τὸν ρπαγον. καὶ τὸν μὲν τούτου παῖδα βαρβαρικῶς ὡς ἀρνίον οἴκτιστα καταϑύει, ἐλϑόντι δὲ τῷ δυστυχεῖ πρὸς τράπεζαν “ρπάγῳ 790 ἐν σχεύει παρατίϑησι τὰ τοῦ παιδίου κρέα. ὃ δὲ μὴ γνοὺς τὸ γεγονὸς ἔφαγεν ἄχρι κόρου.

779 ἔσφαλεν R. 781 τὸ παιδίον MRR . 786 xal δῆϑεν μετ. τοίνυν R, καὶ τοίνυν μετ. τοῦτον R. 788 ἀρνειὸν A, ἀρνιὸν RR 790 τὰ κρέα τοῦ παιδίου R.

venisset , iniuriam filio factam exponit. hoc modo Cyrus etiamnum puer arcessitur. cumque curiose rogatus esset non sine gravibus minis, ore libero rem omnem confitetur. rex libertatem ipsius audaciamque miratur, ac bubulcum aífecturus erat poenis, qui esse Cyri pater existimabatur, ut enuntiaret cuiusnam filius esset Cyrus. eas bubulcus iste minas non tulit, sed regi rem totam mox indicavit. Astyages omuia cum sapienti- bus et Magis communicat. verum fefellit hos, ceu credi par est, divina potentia. nam splendorem, quem prius exspectabant ac formidabant, consecutum esse puerum ludicris in rebus perhibebant. haec quidem oratio cor regis deleniebat, verum aliud quiddam urebat, etenim Harpagum infelicem tanquam hostem oderat, qui Cyrum servasset nec illum e me. dio sustulisset. igitur Harpagum cum filio velut ad convivium arcessit. filium autem barbaro more instar Wer eain mactat. cumque infelix Ha pagus ad mensam accessisset, in patina ei carnes filii apponit. ille: quid actum esset ignorans ad satietatem edit. statim vero post cenam

€

iras. ἐδ 20 uir ra re

QTUQOECON SERE a eene d

COMPENDIUM CHRONICUM. Ar ri

εὐθὺς μετὰ τὸ δεῖπνον δὲ xol κεφαλὴ xol χεῖρες

““ρπάγῳ παρεφέροντο παιδίου τοῦ τυϑέντος.

ὃ δ᾽ ἔγνω μὲν τὸ τολμηϑέν, οὐκ ἔχων δ᾽ ὕτι δράσει, 195 ἦν ἐγκοτῶν καϑ᾽ ἑαυτόν, στυγῶν τὸν Moiváyrr.

τοῦ Κύρου μεταστάντος δὲ πρὸς Πέρσας ἀπὸ πήδων

ἐφαψαμένου τε λοιπὸν ἀνδρώδους ἡλικίας,

οὐχ ἔληγεν ὃ δυστυχὴς Aonayoc πάντα πράττων

xai πάντα μηχανώμενος, καὶ Κῦρον ἐρεϑίζων 800 τὸν ᾿“στυάγην τίσασϑαι καὶ τῆς ἀρχῆς ἐκστῆσαι,

ἕως αὐτὸν παρώρμησε καὶ στρατιὰν ἐγεῖραι

xal προσβαλεῖν καὶ χραταιῶς τῷ πάππῳ συμπλακῆναι.

τὰ μετὰ ταῦτα τίνα δέ; νικᾷ λαμπρῶς ὃ Κῦρος,

γνικᾶται Πήδων βασιλεύς, ζωγρεῖται τελευταῖον, 805 καὶ μετατίϑεται λοιπὸν τὸ χράτος ἐπὶ Πέρσας.

οὕτως οὖν ἀνεζώσατο Κῦρος τὴν βασιλείαν,

xai Κροῖσον τὸν πολύχρυσον τὸν τῶν z1vódv δυνάστην

^ ἀγτιπαραταξάμενον εἶχε δεσμώτην ζῶντα. * A16 γὰρ ὧδε γεγονὼς ἐπιμνησϑείς τε Kooloov

810 ἐπιμνησθήσομαι λοιπὸν xol τῶν «“ἰυδῶν τῆς τύχης,

xüv οὐ μεγάλη yéyovev οὐδὲ τῶν περιδόξων,

ὥσπερ ἡ Πήδων καὶ Περσῶν, ὡς 1; τῶν ^ Aoovolov.

Κανδαύλης ἐβασίλευε “υδίας καὶ Φρυγίας,

σειρὰν τοῦ γένους, ὥς φασιν, ἕλκων ἐξ “Ηρακλέος.

815 οὗτος συνῴκει γυναικὶ τὸ κάλλος ἐξαισίᾳ, —

! 794 ὡς ἔγνω A εἶχεν R 808 δή RR 808 ἀντιπα-

ραταξάμενος M 809 τοῦ R 818 ἐβασίλευσε MRR

et caput et manus filii mactati ad Harpagum deferebantur. hinc quid factum esset intelligebat ille quidem : sed ipse quid ageret nesciens, apud animum excandescebat et Astyagem oderat. cum autem Cyrus ad Persas e Media rediisset, iamque virilem attigisset aetatem, non cessabat infelix

s omnia facere, omnia moliri, ac Cyrum irritare ut se de Astyage

wlcisceretur et eum imperio deiiceret, donec hominem permovit, ut et

ias colligeret et avum magna vi aggrederetur. quid factum secundum haec? Cyrus splendide vincit, Medorum rex vincitur, capitur, imperium d ad Persas transfertur. sic igitur Cyrus regno potitur. prae- terea Croesum, illum pecuniosum Lydorum principem, acie congressus vivum in potestatem suam accepit. ; Enimvero cum huc pervenerim, Croesique mentionem fecerim, etiam de Lydorum fortuna quaedam commemorabo, quanquam ea nec ampla nec illustris exstiterit, ut Medorum, ut Persarum, ut Assyriorum fortuna. Regnavit in Lydia Phrygiaque Candaules, generis originem, ceu per- hibent, ab Hercule ducens. habebat is uxorem, quae esset eximia pulchri-

D

38 CONSTANTINI MANASSIS

, “ f φαιδροπροσώπῳ τρυφερῷᾷ καὶ qoixonapng. ^ Y - lod τοσοῦτον ovv ἐκαίετο τῷ πόϑῳ τοῦ γυναίου ς - y ; ὡς τῷ ϑεράποντι ποτὲ (Γύγης δ᾽ ἦν ὃ ϑεράπων) - τὸν πόϑον xai τὸν ἔρωτα τρανῶς δημοσιεῦσαι —

D 820 xoi σχεῖν ϑελῆσαι ϑεατὴν τοῦτον τῆς συνοικούσης,

P 18

- ς LÀ ^, ϑεοβλαβῶς, ὡς ἔοικε, καὶ τὸ τῆς Π]οίρας ξίφος * - c - " ἐξακονῶν x«9^ ἑαυτοῦ χαὶ πρὸς τομὴν ἐπείγων." ς . , ὃ μὲν Κανδαύλης ἔκρυπτε τὸν Γύγην πρὸς τὴν ϑύραν, Ἄν Δ 4$. c2 4 ' , 2 , ] , 5 ἐκείνη δ᾽ ἀπεδύετο, καὶ Γύγης ἐνετρύφα vi 825 γυμνῷ τῷ κάλλει τῆς σαρχὺς τῆς ἑαυτοῦ Osonolvnc. ede IN ido ddkéin sum iin i) "diria 5 ^ , c , , x εἶδε τὸν Γύγην ἢ γυνή, γυναικοϑύμως εἶχε. ς NE, - - , υβοιοπάϑησε δεινῶς, μετακαλεῖ τὸν Γύγην, δίδωσιν αἵρεσιν δυοῖν, ἢ τὸν δεσπότην κτεῖναι κερδᾶναί ve xol τὴν ἀρχὴν καὶ γαμετὴν ἐκείνην, ^ - - - “ A . 830 ἢ τοῦ ϑανάτου ταῖς ποιναῖς αὐτὸν καϑυπαχϑῆναι - m m A 3 Led τῶν γὰρ “υδῶν ταῖς γυναιξὶν αἰσχρὸν ἦν τὸ φανῆναι 2 LAT , M LJ 2 ,ὔ 2 , ἀχίτωσί ve καὶ γυμναῖς ἀνδράσιν ἀλλοτρίοις. Ap cer x4 A , 4, ^ J Aero Γύγης τὴν ζωήν, χτιννύει τὸν δεσπότην, εὐθὲς ἐπαναβαίνει δὲ πρὸς ὕψος βασιλείας. om c ^ — S ^ 24 ἢ 2 ͵ δὸδ ὃ πρὸ μικροῦ δὲ ταπεινὸς ἐξαίφνης ἀνειάνη ἐξ ἰδιώτου βασιλεύς, δεσπότης ἀπὸ δούλου. c ] Δ ^ Οὗτος ὃ Γύγης, ὥς φασιν, εὐνούχισε γυναῖχας, € $4 ἡ" 5 25:4 “Ὁ ^ ^ το" ὡς νεαζούσαις εἰς ἀεὶ χρῷτο περὶ τὴν μῖξιν.

818 τοὔνομα τῷδε Γύγης M 821 φρενοβλαβῶς AR τοῦ φόνου R 826 ἔσχε R. 827 σφοδρῶς AR μετακαλεῖ- ται R 899 καὶ γαμετὴν καὶ τὴν ἀρχὴν KR 890 τῇ τομῇ αὐτῷ M, τὴν τομὴν αὐτῷ A, πρὸς τομὴν αὐτὸν KR 831 ἄτο- zov ἦν φανῆναι R 899 κτείννυσι R 838 ἐς ARR

tudine, fronte hilari, delicata, genis purpureis. eius tanto desiderio et amore. flagrabat, ut aliquando ministro suo (is Gyges erat) desiderium amoremque suum patefaceret, atque illum suae coniugis spectatorem esse vellet, delirans, ut videtur, ac fati gladium contra se ipse acuens et ad laedendum se proritans. itaque Gygem GCandaules ad ianuam occultat: illa se exuit, Gyge de nuda pulchritudine corporis herae suae voluptatem capiente. videt Gygem mulier: ira muliébri accenditur, affectam se in- iuria putat, Gygem arcessit, dat optionem duorum, vel ut herum occide- ret ipsamque coniugem cum imperio lucrifaceret, vel interfectus mortem ipse oppeteret. nam turpe Lydorum uxoribus erat ab alienis viris con- Spici, cum vestibus indutae non essent. Gyges vitam eligit: herum interfi- cit. statim ad regni sublimitatem pervenit: qui paulo ante humilis erat, subito emicat, factus ex privato rex, herus e servo.

Hic Gyges (hoc enim memoriae proditum accepimus) castrabat mu- lieres, ut eis semper integris et iuvenculis ad venerem uteretur,

COMPENDIUM .CHRONICUM. 39

- Τούτου τοῦ Γύγου τῆς σειρᾶς καὶ βασιλεὺς ἦν ἹΚροῖσος, 840 ὃν Κῦρος ἐχειρώσατο πεισϑεὶς ταῖς ὑποϑήκαις. | ταῖς τοῦ προφήτον Ζ΄ανιήλ. ὃ μὲν γὰρ ἐδεδίει ο΄ Κροῖσον ὡς πολυτάλαντον, καὶ φεύγειν ἐνενόει πτοούμενος τὴν εὔροιαν τῆς εὐποτμίας Κροίσου" ὃ “Ιανιὴλ δ᾽ ἐϑάρρυνεν εἰπὼν τὴν προφητείαν, 845 ἣν πρὸ πολλῶν τῶν γενεῶν ἔλεξε περὶ Κύρου ὃ μεγαλόφωνότατος προφήτης ᾿Εἰσαΐας.

Οὗτος ὃ Κῦρος ὃ πολὺς τοῖς ἐν αἰχμαλωσίᾳ “Ἑβραίοις ἐχαρίσατο τὰ τῆς ἐλευϑερίας, xul τὴν μητρόπολιν αὐτῶν ἐπέτρεπεν οἰχίζειν,

850 ἣν ἀπὸ βάϑρων ἔσκαψεν ὃ Ναβουχοδονόσορ.

Τοῦ Κύρου τεϑνηκότος δὲ Καμβέύσης παῖς ὃ Κύρου. τὰ τῆς ἀρχῆς ἐδέξατο καὶ τὰ τοῦ κράτους σκῆπτρα. xal μετ᾽ αὐτὸν ἐκράτησε “]αρεῖος παῖς “Ὑστάσπου. ἀλλὰ γὰρ ἄξιον εἰπεῖν ὕπως συνέβη τοῦτο.

855 Ὑπῆρχε παῖς τῷ βασιλεῖ. Κύρῳ τὴν κλῆσιν Σμέρδις, δυμοειδὴς καὶ σϑεναρός, ἄλκιμος καὶ γενναῖος. τούτῳ Καμβύσης ἐγκοτῶν ὡς βριαρῷ τὰς χεῖρας, ὅτι τὸ τόξον ἴσχυσεν ἐπὶ μικρὸν ἐντεῖναι ὕπερ οἱ πρέσβεις ἤγαγον ἐκ τῆς “Τἰϑιοπίας, 860 ἄλλως τε καὶ ζηλοτυπῶν ἔκ τινων ὀνειράτων (ἐδόκει γὰρ ἐν. φάσμασιν δρᾶν ὀνειροτιλάστοις ϑρόνον ἁβρὸν βασίλειον, ἄπλετον τὰ πρὸς ὕψος,

- 849 εὐτολμίας R 845 ἐκ R 849 ἐκέλευσεν M 851 ὁ

; " ζ

Eius Gygis e stirpe Croesus rex erat, quem Cyrus cepit, Danieli vatis admonitionibus obtemperans. nam Cyrus Croesum velut opulentum. metuebat, ac fugere cogitabat, prosperitatem audaciae Croesi reformi- dans. verum Danielus eum confirmabat indicato vaticinio, quod ante multas aetates Esaias protulerat.

- — Jllustris hic rex Cyrus Hebraeis, qui erant in captivitate, libertatem est largitus, eoncesso etiam ut ipsorum metropolis exstrueretur, quam a fundamentis Nabuchodonosor everterat.

, Cyro mortuo filius eius Cambyses regnum cum imperii sceptris ac- cepit. post quem imperavit Darius Hystaspis filius. fuerit autem operae. pretium narrare qui hoc factum sit.

Cyrus rex filium habebat nomine Smerdim, animosum, robustum, fortem, generosum. huic succensebat Cambyses nt homini robusto, quod paululum potuisset arcum. tendere, quem ex Aethiopia legati attulerant, alias etiam ipsi propter insomnia quaedam invidens. quippe visus sibi fuerat per quietem solium elegans, regium , altitudine immensa cernere,

P 19

40. . CONSTANTINI MANASSIS

ἐν τούτῳ δ᾽ ἐφεζόμενον τῷ ϑρόνῳ λαμπρὸν ἄνδρα

καὶ ψαύοντα τῇ κεφαλῇ τῶν οὐρανίων ἄστρων" 866 ὡς δέ τινος ἐπύϑετο τίνος ὃ ϑρόνος εἴη,

ἤκουσεν εἶναι Σμέρδιος ὃν καϑορῴη ϑρόνον,

καὶ τὸν ἐγκαϑιζάνοντα τῷ ϑρόνῳ Σμέρδιν εἶναι),

ἐχ τούτων τοίνυν οὐ χαλῶς διατεϑεὶς πρὸς Σμέρδιν

δολοφονίας ἤρτυσε μύσος τῷ ταλαιπώρῳ. 870 τοὺς δὲ πολλοὺς ἐλάνϑανεν τοῦ Σμέρδιος ὃ φόνος.

ὡς οὖν Καμβύσης ἔπιε τὸν τοῦ ϑαγάτον σχύφον,

ot τῶν δωμάτων φύλακες τῶν βασιλείων Wáyos,

ὧν ὃ μὲν εἷς ἐλέγετο Σμέρδις ὃ δ᾽ 24ona9 (voc,

εἷς σφᾶς αὐτοὺς μεϑείλχυσαν τὸ κράτος καὶ τὸ κῦρος. 875 καὶ φήμη μὲν ἐφέρετο. καὶ λόγὸς παρὰ Πέρσαις

ὡς τῆς ἀρχῆς τῆς Περσικῆς ἡνίας ἔχει Σμέρδις,

αὐτοὶ δ᾽ οὐκ ἦσαν ϑεατοί, τὸ πλῆϑος δεδιότες "

γόμος γὰρ μέγας ἄρρηκτος ἐκράτει παρὰ Πέρσαις,

οὐκ ἐπιτρέπων ἄρχεσθαι τούτους ὑπ᾽ ἄλλου γένους 880 οὐδ᾽ ἔχειν ἄλλον κράτορα, πρὶν ἂν ὑπὸ ϑανάτου

τὸ γένος τὸ βασίλειον ἅπαν ἐκριζωϑείη.

ὡς δ᾽ ἐπεγνώσϑη τοῖς πολλοῖς 4j κακομηχανία

καὶ τὸ τῶν. Π]άγων δολερὸν κατὰ μικρὸν ἐφάνη,

ἑπτὰ Περσῶν οἱ πρώτιστοι πρὸς λόγους συνελϑόντες 885 xol συσχεψάμενοι πολλὰ καὶ παρασκευασϑέντες

(ὑπῆρχε δ᾽ εἷς ἐκ τῶν ἑπτὰ “΄αρεῖος παῖς “ὙὙστάσπου)

863 ἐφιξόμενον A. 869 ἤρτυε R 870 à κατὰ Σμέρδου

φϑόνος Μ 873 Σμέρδης μὲν εἷς ἐλέγετο, ὁ δ᾽ ᾿Δοπαϑίνης͵ ἄλλος RR 875 ἐλέγετο Ἀ, 876 εἶχε Α 879 παρ΄ A

ac in eo sedentem quendam virum illustrem, qui caelestia sidera capite contingeret. cumque de quodam interrogasset cuius esset hic thronus, audierat esse solium Smerdis, quod cerneret, et eum qui sederet in solio, Smerdim esse. hinc ergo non optime erga Smerdim fratrem affectus fraudulentam necem infeliei moliebatur. postquam vero Cambyses mor- tis poculum ebibisset, Magi qui regiarum aedium custodes erant, quorum unus vocabatur Smerdes alter Spathines, ad se ipsos imperium et aucto- ritatem trahebant. nam vulgo caedes Smerdis erat incognita. et rumor quidem hominum sermone ferebatur, imperii Persici gubernacula Smer-

᾿ dim habere: verum ipsi non cernebantur, ut qui vulgus metuerent. etenim

magna lex et inviolabilis apud Persas valebat, quae ipsos ab alia familia gubernari vetaret, nec habere vellet alium regem, prius quam morte regia familia tota exstirpata foret. cum autem haec molitio foret a pluribus animadversa et Magorum fraus paulatim patefacta, septem Persarum prin- cipes ad colloquium congressi, peque RE T deliberata et constituta (erat

PDC ἙΝ δ τ απ umm 5

COMPENDIUM CHRONICUM. 41

τοῖς Πάγοις ἐπιτίϑενται καὶ ξίφεσι κεντοῦσι. πολλὰ δὲ βουλευσάμενοι καὶ περὶ βασιλείας τὸ τελευταῖον ἔκριναν, οὗ τινὸς τούτων ἵππος

890 χρεμετισμῷ χρησάμενος πρὸ πάντων φωραϑείη ἄρτε πυρσεύοντος τὴν γῆν τοῦ φεραυγοῦς ἡλίου, οὗτος κατάρξειε Περσῶν, οὗτος ἀρχηγετήσαι. ἦν ταῦτα τὰ συνϑήματα, ΖΙαρείῳ δ᾽ ἱπποκόμος ἣν ἱκανὸς τεχνάζεσϑαι τοιαύταις ἐπινοίαις.

895 οὗτος μαϑὼν καὶ διαγνοὺς ὁποίαν ἵππον στέργει τῶν ἄλλων πλέον ἁπασῶν ἵππος ὃ τοῦ Ζαρείου, μετὰ τὴν μῖξιν τοῖν ἀμφοῖν οὖρον λαβὼν ἐκείνης ix τούτου περιέχρισε μυκτῆρας τοὺς ἱππίους. ἅμα δὲ καϑιππάσαντο, καὶ πρῶτος ὃ. Ζαρείου,

ϑ00 ἐκ τῆς ὀσμῆς συγκινηϑεὶς τῶν οὔρων τῆς ϑηλείας, xol φριμαγμοῖς ἐχρήσατο καὶ χρεμετίζων ὥφϑη. 'χαὶ τὸ καινὸν καὶ ϑαυμαστὸν ὅτι βροντώδης ἦχος xal στεροπαὶ γεγόνασι ϑαμβοῦσαι τοὺς παρόντας, o? ταῦϑ᾽ ὡς ἐθεάσαντο, τῶν ἵππων ἀποβάντες 905 “Ζ]΄αρείῳ προσεκύνησαν, ὡς ἔϑος παρὰ Πέρσαις. Τῆς οὖν ἀρχῆς τοὺς οἴακας δεξάμενος ΖΙαρεῖος πολλὰς μὲν προσεκτήσατο καὶ νήσους ἁλικλύστους καὶ πόλεις ἠπειρωτιχὰς καὶ τὴν ZAolav πᾶσαν στρατὸν δὲ μυριάριϑμον καὶ κατὰ τῶν “ Ἑλλήνων 910 ἐχπέμψας χεκινδύνευχε πάντων ἐκεῖ πεσόντων.

901 φρυαγμοῖς R 903 ἀστραπαὶ AM

nutem unus ex septemviris Hystaspis filius) Magos adoriuntur eosque gladiis occidunt. multis vero consilis de regno habitis tandem statuunt, cuius ex ipsis equus ante omnes hinnitu uti deprehenderetur, recens lucente supra terram sole lucis auctore, eum imperio Persarum potiri debere. proba- bantur haec pacta. Dario curator equorum erat idoneus ad huiusmodi res solerter efficiundas. is cum animadvertisset quam amaret equam supra ceteras equus Darii, a congressu amborum accepta equae urina mares equi hac passim inunxit. equitabant iam una, cum primus Darii equus odore motus urinae ab equa exceptae hinnitu in oculis omnium uti 'coepit. accedebat res nova et mira, quod tonitrua fulminaque exorta praesentes obstupefaciebant. qui visis his statim ex equis delapsi Da- rium more Persico adorabant. "

taque regni gübernacula cum Darius accepisset, multas adiecit ei mari cinctas insulas et urbes in continenti Asiamque totam. cumque copias infinitas etiam adversus Graecos emisisset, damnum accepit omni- bus interfectis. ,

42 CONSTANTINI MANASSIS 1

ἹΠετὰ Zagsiov τούτου παῖς Ξέρξης Περσῶν κατῆρξεν, ὃς προσβαλὼν τοῖς “Ἑλλήσιν ἐκ γῆς ἀπὸ ϑαλάσσης,. ἐκ ναυτικῶν ἐξ ἱπποτῶν, ἐκ πάσης ἐπινοίας, xoi τὸν στρατὸν ἀπώλεσε καὶ μόνος ἐπὶ πλοίυ 6Ὸ

915 μόλις φυγὼν καὶ διαδρὰς αἰσχρῶς ἐπαλινόστει. « y à : D e

ἹΠετὰ τὸν Ξέρξην ἦρξε δὲ μακρόχειρ ᾿Αρταξέρξης, καὶ χαϑεξῆς γεγόνασιν ἄλλοι πολλοὶ Περσάρχαι, ᾿

^ »"ὝἪ - c , ^ L y 7 καὶ τῶν ἐϑνῶν ὑπήγαγον τὰ πλείονα δουλείᾳ, ἕως ᾿“λέξανδρος ἐλϑὼν 6. ΠΠακεδὼν ὃ μέγας. ς΄.

920 Περσῶν παρέλυσεν ἀρχήν,. εἷλε τὴν δυναστείαν, εἰς ἔτη διαρκέσασαν. ἀπὸ τοῦ πρώτου Κύρου Ρ δὶς ἑκατὸν καὶ σὺν αὐτοῖς eic ἕτερα τρὶς 0£ua y ὡς ἐν τοῖς βίβλοις φέρεται τῶν παλαιγενεστέρων. € -"" ᾿ r4 M - « Οὗτος Περσῶν ἐχράτησεν, οὗτος Ἰνδῶν κατῆρξε, 925 τούτῳ καϑυπετάγησαν Συρία καὶ Φοινίχη - », - , καὶ πᾶν ἔϑνος καὶ πάσης γῆς χωράρχαι καὶ σατράπαι ἀπ᾽ ἄκρων τῶν ἀνατολῶν μέχρι δυσμῶν ἐσχάτων. c κ᾿ ' E E » ^ ne , ὡς δὲ καὶ τοῦτον ἄνθρωπον ὄντα ϑνητὸν τῇ φύσει ἐχρῆν τὸ χῥέως τῆς ϑνητῆς φύσεως ἀποδοῦναι, - v 930 φάρμακον μὲν συσκευασϑὲν γῆϑεν αὐτὸν ἁρπάζει, τὸ δὲ τοσοῦτον μέγεϑος αὐτοῦ τῆς βασιλείας Ρ] Li , » 3 , elc δέκα μεταβέβηκεν ἄνδρας εὐτολμοτάτους, τῶν ᾿.“λεξάνδρου δηλαδὴ τοὺς πρώτους δορυφόρων, κατατμηϑὲν καὶ μερισϑὲν εἰς δέκα διαιρέσεις. P 20 935 ὃ μὲν γὰρ ἐκυρίευσε Συρίας καὶ Φοινίκης, , '

912 ἀπὸ] τε καὶ R 920 ἦρξε AMR

Post Darium filius eius Xerxes Persis imperavit, qui Graecos terra marique aggressus copiis nauticis equestribus, omnibus denique conatibus et viribus, exercitum amisit, et cum solus in navicula vix effugisset, do- Ὁ mum turpiter rediit.

Post Xerxem imperavit Artaxerxes Longimanus, ac deinceps exsti- terunt alii multi Persarum reges, gentiumque nonnullas in servitutem redegerunt, donec venit magnus ille Macedonum rex Alexander, et everso Persarum imperio regnum administravit, quod a primo Cyro ducentis ac praeterea tredecim annis duraverat. ,

Subiecit hic sibi Persas: imperavit Indis; obtemperabant. ei Syria, Phoenicia, quaevis alia natio, totius terrae principes ac satrapae, ab ex- tremo oriente usque ad occasum solis. cum autem huic etiam, qui esset homo natura mortalis, persolvendum foret naturae mortalis debitum, ve- nenum paratum ex his eum terris rapit. tanta. vero magnitudo regni eius ad decem viros fortissimos transiit, qui primi fuerant Alexandri sa- . telites, horum unus potitus est Syria et Phoenice; alius imperavit in

COMPENDIUM CHRONICUM. 43

ὃ δὲ κατῆρξε γῆς Θρᾳκῶν, ἄλλος Παφλαγονίας, *Aoía δ᾽ ἄλλον ἔλαχεν. ὃ δέ γε Πτολεμαῖος

τὴν γῆν ἐσφετερίσατο μόνος τὴν τῆς «Αἰγύπτου,

ἐξ οὗ xul πάλιν “ἴγυπτος ἔσχεν ἀρχὴν τοῦ xoürove. 940 τοῦτον ἡμέροις ἔβλεψεν ἡ τύχη τοῖς βλεφάροις,

xui πᾶν ἀπέβη κατὰ νοῦν τούτῳ τῷ Πτολεμαίῳ" οὗτος κατέδραμε πολλῶν χωρῶν xal Παλαιστίνης, καὶ γέγονε πολύχρυσος, καὶ βρίϑων ἦν τῷ πλούτῳ. οἵ μετὰ τοῦτον τοιγαροῦν κατάρξαντες «ΤἸγύπτου, 945 τὴν τύχην καὶ τὴν εὔκλειαν ζηλοῦντες τὴν ἐχείνου, χαλεῖσϑαι πάντες ἤϑελον ἐκ τούτου Πτολεμαῖοι. τοῦ πρώτου Πτολεμαίου δὲ τὸν βίον ἐκλιπόντος

τὸν μετ᾽ αὐτὸν Φιλάδελφον ἐπίκλην Πτολεμαῖον «Ἄϊγυπτος ἔσχεν ἀρχηγόν, ὃς πρῶτος βασιλέων

950 τὴν “2λεξάνδρου τέϑεικε βίβλων πολλῶν μητέρα" ἀπειραρίϑμους γάρ φασιν βίβλους αὐτὸν ἀϑροῖσαι, εἷς ὅλας τεσσαράκοντα φϑανούσας μυριάδας.

εἶχε μὲν οὕτως εὐτυχῶς τὸ Πτολεμαῖον χράτος,

καὶ πάλιν εἶχεν «“ἴγυπτος εὔχλειαν βασιλείας.

955 ἀλλ᾽ ἦν οὐδέν, ὡς ἔοικε, μόνιμον ἐν τῷ βίῳ,

οὐ πλοῦτος, οὐ βασίλειον χράτος, οὐ δυναστεία. πρὸς γὰρ τοῖς ἄλλοις κρότορσι τῆς χώρας «ΑἸγυπτίων καὶ Κλεοπάτρα βασιλὶς Alyénrov γεγονυῖα

ἐχ δεξιᾶς Ῥωμαϊκῆς τὸ κράτος ἀφῃρέϑη,

960 τοῦ Καίσαρος τοῦ δεβαστοῦ τήνδε χειρωσαμένου. καἀντεῦϑεν πάλιν ἔρρευσε τὰ τῆς «ἀϊγύπτου σκῆπτρα,

936 τῆς A, τῶν R 953 Πτολεμαίου R. 958 γενομένη A 961 κανταῦϑα R - |

"Thracia, alius in Paphlagonia; alium Asia consecuta est: Ptolemaeus so- lus Aegyptum in potestatem suam redegit. inde rursus imperii principium

habuit Aegyptus. hunc blandis aspexit oculis fortuna. itaque cum alias

regiones tum Palaestinam peragravit, et magnam vim auri opumque na- ctus est. quo factum ut ii qui post ipsum Aegypto imperarunt, fortunam ac gloriam eius expetentes, vocari omnes ab ipso Ptolemaei voluerint. cum autem primus ille Ptolemaeus mortuus esset, INddnselii cago Philadelphum principem Aegyptus habuit, qui regum primus ex Alexan- dria multorum librorum matrem fecit. infinitos enim libros aiunt ipsum collegisse, ad quater nimirum centena milia. verum nihil erat, uti vide- tur, im vita durabile, non opes, non regium imperium , non potentia. nam praeter alios Aegypti principes, cum etiam Cleopatra regina facta esset, manu ei Romana imperium est ademptum, postquam Augustus Cae- sar eam cepisset. ex eo tempore defluxerunt Aegypti sceptra, quae ad

44 " CONSTANTINI MANASSIS

ἐν ἔτεσιν ἀνϑήσαντα καὶ πρὸς ἀκμὴν ἐλϑόντα

τοῖς ὅλοις ἐνενήχοντα πρὸς τοῖς διακοσίοις.

οὐ μόνην δὲ τὴν “Ἄἔἴγυπτον εἷλον Ρωμαίων χεῖρες, 965 ἀλλὰ καὶ σύμπασαν ὁμοῦ τὴν ὑπὸ τὴν σελήνην.

Καὶ ταῦτα μὲν ὡς δυνατὸν ἱστόρηται τῷ λόγῳ ἐπιδρομάδην καὶ σαφῶς, ὡς ἐμαυτὸν συμπείϑω" προσῆκον δ᾽ ἔμοιγε δοκεῖ, καὶ τέχνης οὐχὶ πόρρω, ἐπιμγησϑῆναι πρὸς μικρὸν πραγμάτων ᾿ Ἐλληνίων,

970 τὴν γλῶττάν τε χαρίσασϑαι τοῖς κατὰ τοὺς ' Εβραίους.

«dipóg ποτε κατέλαβε βαρὺς τὴν Χαναναίαν, καὶ πάντας ἐπεβόσκετο τὸ τοῦ κακοῦ πυρφόρον, - καὶ πρὸς τοῖς ἄλλοις Ἰακὼβ εἶχε τὸν οἶχον πάντα.

ὃ τοίνυν ϑεῖος Ἰσραὴλ (οὕτω γὰρ μετεκλήϑη) 975 τὸ μὲν ἀκούσας Ἰωσὴφ τὸν ἐκ Ραχὴλ τεχϑέντα ἐπιτροπεύειν (Φαραὼ τὴν τῆς .4Ἰγύπτου χώραν, τὸ δὲ καὶ μηχανώμενος λύσιν εὑρεῖν τοῦ πάϑους, ἔγνω λιπεῖν τὴν ἑαυτοῦ κἀκεῖ μεταναστεῦσαι. ἀϑροίσας οὖν τοὺς ἑαυτοῦ δούλους υἱοὺς ἐγγόνους, 980 τὰς ὅλας ἑβδομήκοντα ψυχὰς σὺν ἄλλαις πέντε, εὐθυδρομεῖ πρὸς “Ἔἴγυπτον, βλέπεται φιλοφρόνως τῷ Φαραὼ τοῖς ὕπ᾽ αὐτόν, καὶ πρὸ τῶν ἄλλων πάντων. ὃ μέγας τοῦτον Ἰωσὴφ βλέπει γλυκείαις κόραις. - ἐν γῇ Γοσὲμ οἰκίζεται, χώρᾳ τῆς ᾿“ρραβίας. 968 ἑβδομήκοντα 969 πράξεων R 970 γλῶτταν παρορμή- σασϑαι RR 978 ἦγε A, ἤργε αὶ 975 τὸν MRR 979 ἐχγό-

νοῦς AR 981 βλέπεσϑαι M 982 πρὸς AR 984 γεὲμ A, γεσὲμ R '

summum pervenerant et annis totis ducentis ac nonaginta floruerant. neque tantum Romanae manus Aegyptum ceperunt, sed omnem praeterea -terram lunae subiectam.

Atque haec quidem omnia narratione complexi sumus brevi ac dilu- cida, sicut equidem mihi persuadeo. convenire autem mihi videtur, nec artis expers esse, ut paulisper obliti rerum Graecarum loquamur de iis quae apud Hebraeos acta sunt. — ; "

Invasit aliquando fames Chananaeam gravis, eaque calamitas in omnes ariter saeviebat, ac praeter alios Iacobi familiam urgebat. itaque divinus | ic Israelus (sic enim deinceps vocabatur) partim audiens Iosephum,

suum e Rachele filium, praefectum Pharaonis in Aegypto esse, partim illo se malo liberare studens, decrevit relinquere patriam et illuc commi- grare. quamobrem collectis suis mancipiis liberis nepotibus, qui omnes erant animae septuagintaquinque, recta pergit in Aegyptum, adspicitur amanter a Pharaone ac subditis, supraque ceteros omnes magnus ille Io- sephus eum suaviter intuetur, in terram Gesem collocatur, quae erat

m uU, C

wv

' cum his

COMPENDIUM CHRONICUM. 45 985 ἐνευπαϑεῖ τοῖς ἀγαϑοῖς, ψωμίζεται προσκόρως,

καὶ τὸν ὀδόντα τοῦ λιμοῦ τὸν φϑαρτιχὸν ἐκφεύγει. τὰ μετὰ ταῦτα τίνα δέ; ϑνήσκει μὲν ὃ τριγέρων, ὃ δωδεχάπαις Ἰακώβ, ἔσχατον γῆρας φϑάσας, χαὶ μετ᾽ ἐχεῖνον Ἰωσήφ, καὶ Φαραὼ σὺν τούτοις, 990 ἄλλος δ᾽ ἀνίσταται πικρὸς ἄρχων τοῖς “4Ἰγυπτίοις.

καὶ τούτῳ χλῆσις Φαραώ" τοῖς γὰρ τῶν Aiyvnlav ἄρχουσιν ἦν εἰς εὔχλειαν τὸ Φαραὼ καλεῖσθαι, οἰχειουμένοις ἑαυτοῖς τοῦ Φαραὼ τὸ κλέος τοῦ πρώτου χρηματίσαντος κράτορος “Αἰγυπτίων,

995 ὡς οἱ Ρωμαίων βασιλεῖς ἐν τοῖς ὑστέροις χρόνοις Καίσαρας πάντας ἤϑελον αὐτοὺς ἐπονομάζειν, εἰς τὸ τοῦ πρώτου Καίσαρος τοῦ μεμοναρχηκότος γένος εἰσάγοντες αὑτοὺς καὶ τὴν ἐκείνου τύχην. οὗτος οὐκοῦν ὃ Φαραὼ τὸ γένος τῶν ᾿ Εβραίων

1000 ὑπεραυξόμενον δρῶν εἰς πληϑυσμὸν ἐλαύνειν ὡς ἄνϑη δένδρων εὐθαλῶν, ὡσεὶ ϑαλάσσης ἄμμον, xol δυσμεναίνων xav? αὐτῶν ἤρτυε τούτοις δόλους. xai πρῶτα μὲν ἐπέσκηπτε ταῖς μαίαις ὥστε χτείνειν τὰ πρώτως νῦν προχύπτοντα τῶν μητρικῶν ϑαλάμων"

1005 ὡς δ᾽ οὐκ ἐχώρει κατὰ νοῦν 7; μηχανορραφία,

ἐ ἄλλην βουλὴν βουλεύεται, καὶ πλινϑουργεῖν “Ἐβραίους

καὶ πόλεις χτίζειν ὀχυρὰς αὐτοὺς καταναγχάζει. ἔργον οὖν ἦν τὸ κελευσϑέν" ἐμόχϑουν, ἐτληπάϑουν,

991 Mies τούτῳ ΒΜ 1000 ὑπεραυξούμενον ἰδὸν A 1008 ἔργου γοῦν

Arabiae regio. fruitur bonis, ad satietatem pascitur, letalemque famis dentem evadit. «quid inde factum? admodum senex moritur, duodecim liberum jum cum senium extremum attigisset. moritur et Iosephus, et

harao quoque ; pro quo surgit alius, imperans Aegyptiis acerbe, qui et ipse Pharao nuncupabatur. nam Aegyptiorum principibus glorio- sum erat Pharaonum nomen, quod Pharaonis Tasten sibi vindicarent eius qui hoc nomine primus Aegyptiis imperarat, siciit Romanorum imperato- res posterioribus saeculis omnes se Caesares appellari volebant, quod in Caesaris, qui primus rerum potitus est, familiam fortunamque se vellent insinuare. hic igitur Pharao nationem Hebraeofüm valde auctam cernens, magisque adhuc crescere, florum instar qui sunt in arboribus, et instar arenae maris, infestus erga ipsos fraudes nectebat. ac primo quidem mandabat obstetricibus ut fetus primum e maternis alvis prodeuntes occi- derent. haec molitio cum ex animi sententia non succederet, aliud con-: silium capit, et Hebraeos conficere lateres ac urbes munitas exstruere sibi cogit, dictum factum. laborabant ; affligebantur , conficiebant late-

46 /— ἸΘΟΝΘΤΑΝΤΙΝΙ ΜΑΝΑΒΒΙ5. ἘΠῚ

ἐπλίνϑευον, εἰργάζοντο, τὰς πόλεις ὠχοδόμου. 00 € 1010 ἦσαν αὐτοῖς καὶ χαλεποὶ viv ἔργων ἐπιστάται" ἐβάρυνον, ἐπέτεινον, ηὔξανον τὰς κακώσεις, : ἁπλῶς εἰπεῖν, ὥσπερ ἐχϑροῖς ἐχρῶντο τοῖς δειλαίοις.. οἱ τοίνυν. τληπαϑέστατοι καὶ τάλανες * Εβραῖοι οἰχτραῖς ἐβόησαν φωναῖς πρὸς τὸν ϑεὸν τὸν ζῶντα, 1015 καὶ λυτρωτὴν τῶν ἀναγκῶν ἤτουν αὐτὸν γενέσϑαι. κάμπτεται τοίνυν ὃ ϑεὸς τοῖς στεναγμοῖς ἐχείνων, βλέπει τὸν μόχϑον τὸν βαρύν, οἰχτείρει, δυσωπεῖται, καὶ πέμπει τούτοις Π]Πωδοῆν τὸν μέγαν, τὸν ϑεόπτην, τῶν ἀναγκῶν ῥυσόμενον, χουφίσοντα τοὺς πόνους, 1020 xai τῆς πικρᾶς ἐξάξοντα καὶ στυγητῆς «4ϊἰγύπτου. κάτεισι τοίνυν IMovotic, τῷ Φαραὼ μηνύει τὸ κελευσϑὲν ὑπὸ ϑεοῦ, καὶ τοὺς Ἰσραηλίτας. πέμπειν ἐχεῖϑεν παραινεῖ καὶ μὴ κατέχειν ἔτι.. D οὐ δυσωπεῖται (Φαραὼ τοῖς λόγοις τοῦ προφήτου, 1025 οὐ δειλιᾷ τὰς τοῦ ϑεοῦ παντοδυνάμους χεῖρας, πολλάκις δ᾽ ὑποσχόμενος ψεύδεται τοσαυτάκις, καὶ γίνεται πολύχροος ποιχίλος χαμαιλέων. ἐντεῦϑεν ἐχβιάζεται προφήτης ὃ ϑεόπτης, οὕτω ϑεοῦ κελεύσαντος, ἐπαγαγεῖν κολάσεις. 1080 ὃ δ᾽ ἐχιδνώδης Φαραώ, τὸ τῆς κακίας ϑρέμμα, τῶν μὲν μαστίγων αὐστηρῶς αὐτῷ προσαγομένων ἐταπεινοῦτο, καὶ ΠΠωσῆν ixérevev ἐκϑύμως à γεῦσαι πρὸς λύσιν τοῦ δεινοῦ καὶ τοῦ τῶν πόνων βάρους, ἐποτνιᾶτο, καὶ ϑεὸν χλαυϑμοῖς ἐξιλεοῦτο,

res, opus faciebant, urbes exstruebant. habebant et saevos operum ex- actores, qui gravabant intendebant augebant afflictiones. ut simpliciter dicam, hostium loco miseros habebant. ^ quapropter aerumnosissimi et infelices Hebraei miserabilibus deum vivum vocibus implorabant, eumque rogabant ut ab his necessitatibus eos liberaret. flectitur ergo gemitibus ipsorum deus. aspicit laborem gravem, miseretur, afficitur, Mosem mit- üt eis, virum magnum, dei spectatorem, qui de necessitatibus eos libera- ret, laboribus levaret, ex acerba et tristi Aegypto educeret. itaque de- scendit Moses, indicat Pharaoni quod imperatum esset a deo, utque dimit- teret Israelitas nec amplius detineret hortatur. nihil sermone vatis Pha- rao commovetur, non dei manus omnipotentis formidat: sed quoties id promisisset, toties fidem fallit. inde factum ut dei spectator vates de mandato divino poenas irrogare cogeretur. verum vipereus ille Pharao, alumnus improbitatis, cum acerba flagella ipsi admovebantur, abiecto erat animo, et Mosem suppliciter orabat ut ad calamitatis graviumque dolo- rum levationem annueret: obsecrabat etiam deum lamentisque placabat,

du ὁ - ni

E

COMPENDIUM CHRONICUM. 47

1035 z«i Adeo ἐπηγγέλλετο βραβεῦσαι τοῖς “Εβραίοις"

τῶν δὲ πληγῶν ἀνεϑεισῶν ἐσκληροτραχηλία, - ἄχαμπτος ἦν ἀνένδοτος, οὐχέτ᾽ αὐτὸς ἐχεῖνος. τέλος βαρείᾳ μάστιγι, πασῶν χαλεπωτέρᾳ, τῶν πρωτοτόκων τῷ πικρῷ ϑανάτῳ δυσπαϑήσας 1040 ἐλευϑερίαν δίδωσι τῷ γένει τῶν “Ἑβραίων... xal πάλιν μεταμέλεται, καὶ στρατιὰν ὅπλίσας, ἅἁρματηλάτας, ἱππαστάς, ὁπλίτας, σακεσφύρους, αὐτός v^ ἐποχησάμενος ἅρματὶ χρυσηλάτῳ, ὀπίσω κατεδίωκεν ἐκείνων ὡς φυγάδων, 1045 ὡς πάλιν πρὸς τὴν «ἰγυπτον᾽ Εβραίους ἀποστρέψῃ. ἐντεῦϑεν πλῆξις ἐρυϑρᾶς καὶ σχίσις καινοτέρα, xci τοῦ λαοῦ διαβάσις ὡς ἐπὶ μέσης χέρσου, καὶ βυϑισμὸς ταγματαρχῶν τῶν σοβαροπροσώπων χαὶ Φαραὼ τοῦ ϑερμουργοῦ καὶ τολμηροκαρδίου, 1050 καὶ τάφος ὑδατόστρωτος ὁπλιτικῆς Ἰσχύος. ἔδυσαν πάντες elc βυϑόν, τριστάται, διφρηλάται" ἰχϑύσιν ἐχρημάτισαν τροφὴ ϑαλασσοβίοις " οὐδὲ γὰρ κἂν τῆς συμφορᾶς ἄγγελος κατελείφϑη. ἐντεῦϑεν ἐπινίκιοι ϑεῷ χοροστασίαι" 1055 ἐμεγαλύνετο ϑεός, καὶ Ἰ]Πωΐϊσοῆς ὑμνεῖτο. xol φέγγος μὲν ἀνέτελλεν * Εβραίοις εὐφροσύνης, τοὺς δ᾽ “4]γυπτίους σχοτασμοὶ τῶν συμφορῶν ἐζόφουν. oí δὲ φυγόντες Aiyvnrov Ἰσραηλῖται τότε. ἑξήκοντα τὸν ἀριϑμὸν ἦσαν μυριανδρίαι,

.1039 δεινῷ ΒΒ. 1041 ἀϑροίσας M. - 1056 εὐφροσύνη R, ον εὐφροσύνην A 1057 ὀρόφουν M ᾿

seque concessurum Hebraeis libertatem pollicebatur. at.ubi plagae ces-

sassent, homo durae cervicis erat. tandem gravi flagello ceterisque sae- . wiore, primogenitorum videlicet morte commotus libertatem Hebraeorum

nationi concedit. sed rursus eosdem ab itinere revocat, armatisque va- lidis copiis ipse vectus aurea in quadriga persequitur abeuntes a tergo tanquam fugitivos. inde rubri maris accidit verberatio et nova inusita- taque divisio, "populique transitus tanquam media in terra, et superbi Pharaonis ducum demersio, armatarumque copiarum in aquis stratum se- pulchrum. . facti sunt esca piscibus in mari viventibus. etenim ne nun- tius quidem cladis superstes fuit. hinc institutae sunt triumphales deo choreae. heus deus, ac Moses celebrabatur: Hebraeis laetitiae splendor illucescebat, eum Aegytii caligine densa opprimerentur. lsrae- litae autem qui id temporis ex Aegypto fugiebant, erant numero sexcenta

Ῥ'22

σ

D

48 CONSTANTINI MANASSIS

1060 ἄνευ βρεφῶν καὶ γυναικῶν xol παίδων ἀνιούλων. ἡγεῖτο γοῦν ὃ Π]ωϑσῆς τοῦ πλήϑους τοῦ τοσούτου, καὶ γογγυσμῶν ἠνείχετο τοῦ στασιώδους ὄχλου, καὶ πικρασμοὺς τοὺς ἀπ᾿ αὐτῶν ἔφερεν εὐκαρδίως. ἦγε δὲ τούτους Πωϑοῆς ἐρήμοις ἐν ἀβάτοις,

1065 τοῦτο ϑεοῦ κελεύσαντος καὶ κρίναντος συμφέρον.

[ ὕδωρ ἐκ πέτρας ἔβλυζε, πτηνῶν ἔβρεχε σάρκας, ἐμαννοδότει, καὶ τροφὴν ἐψώμιζεν ἀγγέλων, ὡς ἀετὸς ἐσκέπαζεν ἀετιδεῖς ἀπτέρους. ὥδευον τοίνυν ἀκλινῶς εἰς τὴν ἐπηγγελμένην,

1070 τὴν ἀπ᾽ «Αἰγύπτου δ᾽ ἕως γῆς δρίων Παλαιστίνης ἐν ὅλοις τεσσαράκοντα τοῖς ἔτεσι διῆλϑον. καὶ πᾶν δυσκαταμάχητον ἔϑνος καὶ φρικαλέον καὶ γένος πᾶν ἀλλόφυλον καὶ πλῆρες δυσσεβείας ὡς δρεπανῖται λήϊον ἐϑέρισαν διζόϑεν.

1075 14λλ᾽ ὃ μὲν ϑεῖος ἸΠωῦὐσῆς τὸν βίον ἀπολείπει, πολὺν αὐτοῦ καταλιπὼν πόϑον τοῖς ὁμοφύλοις, καὶ νόμον δοὺς ὑπὸ ϑεοῦ πλαξὶν ἐγγεγραμμένον, ὥσπερ ἀστὴρ ἡμεραυγὴς ὑπὸ τὴν γῆν ἐκρύβη. μετὰ ἸΠωσῆν δ᾽ ὃ τοῦ Ναυῆ παῖς Ἰησοῦς κυροῦται

1080 τοῦ δημαρχεῖν καὶ προστατεῖν τοῦ τῶν “Εβραίων σμήνους. οὗτος αὐτοῖς χληροδοτεῖ τὴν γῆν τῆς Παλαιστίνης, ἣν ἐπηγγείλατο ϑεὸς προπάτορσι τοῖς ϑείοις, καὶ τῶν φυλῶν ἐμέρισεν ἑκάστῃ τὸ προσῆκον,

,

1060 ὠνηλίκων M 1063 ὑπ᾿ AR 1074 ἐϑέριξον RR 1080 προστ.] στρατηγεῖν R, βοηϑεῖν M γένους ARR

virorum milia, sine feminis et infantibus et imberbibus pueris. tantae igitur multitudinis dux erat Moses, et murmurationes seditiosae turbae tolerabat , acerbitatesque profectas ab ipsis miti corde ferebat. ducebat autem eos Moses per solitudines invias et inaccessas, quemadmodum mandarat deus et expedire statuerat. aquam excussit e saxo, carnibus volucrum pluit, manna dedit eis, angelorum cibo suos pavit. sicut aquila operuit pullos implumes. proficiscebantur igitur recta in terram promis- sam ab Aegypto usque ad fines terrae Palaestinae. totis vero solitudinem annis quadraginta peragrarunt, omnemque nationem bellicosam ac terri- bilem et gentem omnem alienigenam et impietatis plenam funditus demes- suerunt, ut segetem messores resecare consueverunt.

"Tandem divinus ille Moses e vita migrat, magno nationi desiderio sui relicto; dataque illis lege divinitus tabulis inscripta, diurni'sideris instar sub terram est occultatus. post Mosem autem lesus Navae filius cenfirmatur, ut tribunus ac praefectus Hebraeorum nationis esset. hic per sortem eis terram Palaestinam distribuit, quam deus ipsorum maio- ribus promiserat, concessit autem singulis tribubus partem suam, ex-

nee ote SERA SN

BET —

COMPENDIUM CHRONICUM. 49

ἄγευ φυλῆς τῆς τοῦ Zlwvi* ταύτῃ yàg ἀντὶ λάχους

1085 τὰ τοῦ ϑεοῦ καὶ τῷ ϑεῷ κατεκληροδοτήϑη. ' οὗτος δυνάστας Χαναὰμ καὶ πάντας τοὺς προσχώρους , ῥιζῶν ἄνειλεν ἀπ᾿ αὐτῶν βραχίονι μεγάλῳ. καὶ τούτου διαβάντος δὴ τὴν ἅλμην τὴν τοῦ βίου, χριταὶ κατῆρχον τοῦ λαοῦ καὶ πάντα διεκόσμουν νὰ

1090 μιέχρις Ἠλεὶ καὶ Σαμουὴλ τοῦ προφητικωτάτου.

ἕως μὲν οὖν ἐνέμενον τοῖς νόμοις τοῖς ἐνθέοις xul τὸν ϑεὸν ἐσέβοντο καρδίαις ἀδιστάκτοις, ἔϑνους ὑπέρτεροι παντὸς καὶ γένους ἐτηροῦντο, χαὶ κατὰ ῥοῦν ἐφέρετο τούτοις ὃ βίος ἅπας.

1096 ἡνίκα δ᾽ ἐξεφέροντο πρὸς εἰδωλολατρείαν χαὶ προσετίϑεντο ϑεοῖς ἀψύχοις καὶ ματαίοις, εὐθέως παρεδίδοντο τοῖς δυσμενέσι δοῦλοι. μέχρι μὲν οὖν καὶ Σαμουὴλ κριταὶ τούτων κατῆρχον" μετὰ δὲ ταῦτα βασιλεὺς αἰτήσασιν ἐδόϑη

1100 ἀπὸ φυλῆς Βενιαμὶν Σαοὺλ τοῦ Κὶς ὃ γόνος. xal μετὰ τοῦτον ὃ Zlafid ὃ μέγας ἐν προφήταις τοῦ γένους κράτωρ γίνεται, ϑρέμματα τότε νέμων, καὶ καϑεξῆς τρισκαίδεκδι μέχρις Ἰεχονίου, ἐφ᾽ οὗ τὸ τρίτον ἐπελϑὼν ὃ Ναβουχοδονόσορ

1105 τὴν πόλιν ἐνεπύρισε καὶ τὸν ναὸν τὸν ϑεῖον, καὶ τὸν λαὸν μετῴκισεν ἐν χώρᾳ Βαβυλῶνος.

Τοῦ δὲ 4αβὶδ κατάρξαντος ἄρτι τῶν ὁμοφύλων,

1085 καὶ τῷ] τε xol AR. an καὐτὴ 7 1100 φυλῆς τοῦ B. M 1101 ὁ προφήτης AR 1102 νέμων τότε R 1107 κατάρ- χοντος AMR τότε MR ἀλλοφύλων AR

cepta Levi tribu: nam illi sortis suae loco res divinae una cum ipso deo obtigerunt. hic et principes Chananaeos et omnes finitimos, ab ipsis us- que radicibus, forti brachio evulsit. cum autem et ipse vitae huius mare traiecisset, iudices populum habebant in potestate omniaque gubernabant, usque ad Eli et Samuelem vatem maximum. quam quidem diu divinis legibus constanter inhaerebant deumque cordibus non ambiguis venera- bantur, quavis gente ac natione superiores erant vitamque universam ex animi sententia transigebant. quoties autem ad deastrorum cultum exor- bitabant et mentem ad inanimes vanosque deos adiiciebant, statim ad- versariis in servitutem tradebantur. igitur usque ad Samuelem iudices imperarunt, deinceps eis rex datus est, uti petierant, Saulus Cisi filius de tribu Beniamin. post Saulum David, magnus ille vates, gentis fit prin- ceps, dum oves pascit. successerunt ordine tredecim ad lechoniam us- que; cuius tempore cum Nabuchodonosor ter venisset, urbem cum divino templo exussit et populum in Babyloniam regionem transtulit. , Davide autera nationi suae imperante Graeci bellum adversus 'Troia- Const, Manasses.

50 CONSTANTINI MANASSIS

ὃ πρὸς τοὺς Τρῶας πόλεμος Ἕλλησιν ἐχροτήϑη, χάριν “Ἑλένης γαμετῆς οὔσης τοῦ ἸΠενελάου.

1110 ταύτην ἐγὼ βουλόμενος τὴν μάχην ἱστορῆσαι

C καϑὼς τοῖς ἱστορήσασι γράφεται περὶ ταύτης,

καὶ μέλλων λέγειν οὐ καϑὼς Ὅμηρος ἀναγράφει, συγγνώμην ἐξαιτήσομαι παρὰ τῶν εὐγνωμόνων" Ὅμηρος γὰρ ὃ μελιχρὸς τὴν γλῶτταν xol ϑελξίνους

1115 μεϑόδοις χρώμενος σοφαῖς οἰχονομεῖ τοὺς λόγους, ἐνιαχοῦ δὲ τὰ πολλὰ στρέφει καὶ μεταστρέφει. ἀλλὰ γὰρ ἤδη μοι λοιπὸν ταῦτα διηγητέον.

Τῷ «“αομέδοντος παιδὶ τῷ φυλαρχοῦντε Τρώων

Πριάμῳ σύζυγος συνῆν “Εκάβη παῖς Κισσέως,

1190 xai μήτηρ ἐχρημάτισε πολλῶν ἐκ τούτου παίδων. ἔχουσα γοῦν κατὰ γαστρὺς καὶ πρὸς τὸ τίκτειν οὖσα φοβήτροις ἐκτεϑρόητο νυχτέρων ὀνειράτων" βλέπειν γὰρ ἔδοξε δαλὸν φλόγεον ἀνϑροακίαν

p ἐκ τῆς αἰδοῦς προκύπτοντα ταύτης, καὶ πυρπολοῦντα

1195 τὴν πόλιν ἅπασαν ὁμοῦ καὶ τὰς τῆς Ἴδης ὕλας. ἀκούει τοῦτο Πρίαμος, τοῖς μάντεσι κοινοῦται" μανϑάνει χρήσιμον αὐτῷ γενέσθαι καὶ τῇ πόλει, ἂν τὸ γεννηϑησόμενον ϑηρίοις ἐκτεϑείη ἢ τῷ πυρὶ τῷ καυστικῷ πρὸς ὄλεϑρον ῥιφείη.

1180 μετὰ μικρὸν δ᾽ ᾿ἀλέξανδρος ἐξέθορεν εἰς φάος, χαρίεν βρέφος, εὐπρεπές, ἀστεῖον τῷ προσώπῳ. ἐχρῆν μὲν οὖν τὸν Πρίαμον μελλήσαντα μηδ᾽ ὅλως

1112 ἀντιγράφει Α 1114 μὲν R 1116 τρέπει R μετα- τρέπει AR 1128 ἐκδοθείη R 1131 βρέφος χαρίεν K

nos moverunt, Helenae causa, quae Menelai coniunx erat. hoc bellum equidem memoriae proditurus quemadmodum ab iis describitur qui illud viderunt, adeoque dicturus ab Homero non recte descriptum esse, ve- niam ἃ benevolis lectoribus postulabo. nam Homerus lingua mellitus et illecebrosus narrationes quidem suas instituit, rationibus doctis utens: verum alicubi quaedam flectit et invertit. at enim ipsa res mihi comme- moranda. venit.

Filio Laomedontis ,. 'Troianae gentis principi, coniunx erat Hecuba Cissei filia, multorum e marito suo liberum: mater. haec cum praegnans esset ac partui vicina, nocturnorum somniorum terriculamentis percelle- batur. nam videre sibi videbatur facem flammeam carbonariam prodeun- tem e verendis suis et exurentem igne urbem universam una cum Idae silvis. audit hoc Priamus, cum vatibus communicat. intelligit tam sibi quam urbi utile futurum , si fetus ille feris bestiis exponatur vel ad in- teritum ardentem in ignem coniiciatur. paulo post Alexander in lucem prodiit, infans venustus, ,formosus, facie lepida. debebat hic Priamus,

COMPENDIUM CHRONICUM 51

εὐθὺς προκύψαν ἐκ γαστρὸς τὸ βρέφος ἀφανίσαι,

ἐξαφανίζειν παντελῶς ἅπασαν χώραν μέλλον"

1135 ὃ δὲ τῇ φύσει νικηϑεὶς φείδεται τοῦ τεχϑέντος..

γομίζων «δὲ σοφίσασϑαι τὸ δραστικὸν τῆς τύχης;

ἄλλοις ἐκτραφησόμενον ἐχτίϑησιν εἷς χῶρον

τὸν ἀπ᾿ αὐτοῦ τοῦ Πάριδος Πάριον κεκλημένον. P 24

ἔρριπτο volvvv ἀμελῶς. et gov αὐτὸ ποιμένες,

1140 ὠχτείρησαν, ἀνείλοντο. κήδονται τοῦ νηπίου,

καὶ βρεφικῶς ἐχτρέφουσι Πάριν ὠνομακότες.

ἤδη δ᾽ αὐτὸν ἐγγίσαντα μειράκων ἡλικίᾳ

ὃ Πρίαμος συνέστιον αὐτὸν παραλαμβάνει,

γομίσας ὡς ἐχπέφευγε τὴν ἀπ᾽ ἐχείνου βλάβην.

1145 ἀλλ᾽ ἦσαν ἀμετάκλωστα τὰ νήματα τῆς τύχης,

"καὶ τὸ χαϑάπαξ χκυρωϑὲν οὐκ ἦν ἀναλυϑῆναι.

ὃ γὰρ ᾿Ἵλέξανδρός τινα τῶν δμογνίων χτείνας,

οὐχ ἑκουσίαις μὲν ὁρμαῖς πλὴν ὅμως δράσας φόνον,

ἀπαίρει πρὸς IMevéAaov ἐκ Τροίας ἐπὶ Σπάρτην.

1150 δέχεται τοῦτον εὐμενῶς ἐκεῖνος οἷα φίλον, φιλοφρονεῖται, ξεναγεῖ, παντοίως δεξιοῦται. Β ἐνταῦϑά σου τὸ παίγνιον, τύραννε πάντων Ἔρως, ἐνταῦϑά σου τὸ παίγνιον καὶ τὸ τῆς ἔχϑρας σπέρμα, ὅϑεν ἀνῆψας λιπαρὰν κάμινον τοῦ πολέμου.

1155 ἀποδημεῖ Π]ενέλαος, λείπεται Πάρις μόνος,

τὴν Πενελάου γαμετὴν κατὰ τὸν οἶχον βλέπει.

ἦν 4j γυνὴ περικαλλής, εὔοφρυς, εὐχρουστάτη,

v. 1134 add R. 1137 gtíon R 1188 Πάριος M 1141 βρε- φουργῶς R 1156 κλέπτει À |

nulla eius habita ratione, prodeuntem ex alvo infantem statim perdere: verum victus a natura in lucem edito parcit. cumque se putaret astu- € tiam fortunae decepturum, exponit eum in agrum ab aliis educandum. qui ) ager ab ipso Paride Parius est appellatus. abiectus erat negligenter: 3 reperitur a pastoribus: miserti sunt, tollunt, curam infantis habent, Pari- 4 demque vocatum infantum more educant. cumque iam accessisset ad an-, τ nos adolescentiae, Priamus eum suas in aedes recipit, arbitratus se iam vitasse damnum ab ipso imminens. verum telae fortunae revolvi non pot- erant, quodque semel constitutum erat, non poterat dissolvi. nam cum Alexander cognatum quendam occidisset, non ille quidem ex animi pro- posito, caede tamen perpetrata, 'l'roia Spartam ad Menelaum discedit. excipit is hominem benigne velut amicum, complectitur, omne benevolen- - tiae genus exhibet. hic ludus tuus conspicitur, tyranne amor: hic ludus. tuus et semen inimicitiae , de quo claram belli caminum excitasti. abit. eregre Menelaus, Paris solus relinquitur. . videt in aedibus Menelai con- iugem. erat ea mulier perpulchra, venustis superciliis et colore, pulchris

52 "CONSTANTINI MANASSIS

εὐπάρῃος, εὐπρόσωπος, βοῶπις, χιονόχρους, ἑλικοβλέφαρος, ἅβρά, χαρίτων γέμον ἄλσος,

1160 λευκοβοαχίων, τρυφερά, κάλλος ἄντιχρυς ἔμπνουν. τὸ πρόσωπον κατάλευκον, ἣ παρειὰ ῥοδόχρους,

C τὸ πρόσωπον ἐπίχαρι, τὸ βλέφαρον ὡραῖον, κάλλος ἀνεπιτήδευτον, αὐτόβαπτον, αὐτόχρουν" ἔβαπτε τὴν λευκότητα ῥοδόχροια πυρσίνη,

1165 ὡς εἴ τις τὸν ἐλέφαντα βάψει λαμπρᾷ πορφύρᾳ. δειρὴ μακρά, κατάλευχος, ὅϑεν ἐμυϑουργύϑη κυχγνογενῆ τὴν εὔοπτον “Ἑλένην χρηματίζειν. δρᾷ ταύτην ᾿ἡλέξανδρος, ἁλίσχεται τῷ κάλλει. καὶ τί πολλὰ καὶ περιττὰ μαχρηγορεῖν καὶ γράφειν;

1170 ἁρπάζει ταύτην ϑέλουσαν, φυγὰς ἀποδιδράσχει. καὶ τὴν φυγὴν ἀδυνατῶν ἄλλως εὖ διαϑέσθαι, εἰς ναῦν ἐμβὰς ἁλίπιλοον ἀπαίρει πρὸς Φοινίκην, ἐχ τῆς φερούσης ἐκτραπεὶς πορείας πρὸς τὴν Τροίαν" δίωξιν γὰρ ὑπώπτευεν ἐκ τῶν ἀδικηϑέντων.

D 1175 ἀποληφϑεὶς δὲ πνεύμασι σφοδροῖς πολυταράχοις μόλις εἷς €v ὡρμίσατο στομάτων τῶν τοῦ Νείλου, Κανωβικὸν ὀνομασϑὲν ἐν χρόνοις τοῖς ὑστέροις, ἔνϑα δεδόμητο νεὼς ἥρωος "HoaxA£oc, τοῖς πρόσφυξε δωρούμενος ἀνθρώποις ἀσυλίαν.

1180 εἰς τοῦτον τοίνυν τὸν ναὺν φυγόντες ὑπὸ δέους οἱ συμφυγόντες Πάριδι καὶ συνεχπεπλευκότες πολλὰς αὐτοῦ κατέχεον ὕβρεις καὶ λοιδορίας,

1168 ἀβάπτιστον Μ 1164 πυρίνη M 1178 ναὸς R

* genis et facie, grandibus oculis, colore niveo, rotundis oculis, tenera, ne- mus quasi quoddam gratiis abundans, brachiis albis, delicata, plane viva quaedam elegantia, facie candida, genis rosei coloris, facie venusta, for- mosis oculis, pulchritudine non adsciticia, colore nativo. tingebat albe- dinem color roseus, rubens, ac si quis ebur splendente purpura tingat. collum praelongum, candidum; unde ficta est fabula, formosam Helenam e cygno fuisse procreatam. adspicit hanc Alexander: a forma capitur. et quid multa vel dicenda sunt vel scribenda? rapit hanc volentem: fugitivus abscedit. cumque fuga recte institui alio modo non posset, navem ingres- sus maritimam in Phoenicen abit, omisso itinere quod "Troiam versus du- ceret: suspicabatur enim fore ut eum laesi persequerentur. exceptus au- tem a ventis vehementibus ac turbulentis ad urbem applicuit, quae sita erat ad unum ex ostiis Nili, quod posterioribus saeculis Canobicum est appellatum; ubi Herculis herois fanum erat exstructum , quod hominibus eo confugientibus securitatem concedebat. in hoc fanum prae metu cum se recepissent quotquot una cum Paride aufugerant domoque navigarant,

COMPENDIUM CHRONICUM. | 53

ἐχτραγῳδοῦντες và δεινὰ τὰ παρ᾽ αὐτοῦ πραχϑέντα, τὴν ὕβριν, τὴν ἀσέβειαν τὴν εἰς τὸν ξενοδόχον, 1185 τὴν ἁρπαγὴν τῆς γυναικός, ναὶ μὴν καὶ τῶν χρημάτων. ἀχούει ταῦϑ'᾽ ὃ στρατηγὸς ὃ κληραρχῶν τοῦ τύπου, P 25 ἀχούει ταῦτα καὶ Πρωτεὺς ὃ βασιλεὺς Jlyénzov, καὶ γίνεται μετάπεμσιτος ὃ Πάρις πρὸς ἐκεῖνον σὺν γυναικί, σὺν χρήμασι, σὸν τοῖς συνεπομένοις. - 1190 ὃ μὲν οὖν ἐπυνθάνετο τίς ἡ γυνὴ καὶ τίνος, Ι καὶ πόϑεν ἀφελόμενος ταύτην περιπλαγῷτο" ᾿ἡλέξανδρος δ᾽ ἀνέπλαττε ψευδοσυνθϑέτους λόγους. ὃ δὲ Πρωτεὺς ἐκδιδαχϑεὶς τὰ xavà τὴν “Ἑλένην τοιοῖσδε πρὸς ᾿λέξανδρον ἐχρήσατο τοῖς λόγοις. 1195 “εἰ μή μοι προκεχύρωτο καὶ προτεϑέσπιστό μοι D μηδένα ξένον ἀναιρεῖν τῶν ὑπὸ κλυδωνίου . Ζειμαζομένων χαλεποῦ χἀνταῦϑα ῥιπτουμένων, μεγάλαις ἄν σε καὶ δειναῖς βασάνοις ἐτισάμην ἀχάριστον γενόμενον περὶ τὸν εὐεργέτην 1200 καὶ τοὺς ϑεσμοὺς πατήσαντω τοὺς τῆς φιλαλληλίας. γῦν δέ σοι τὰ μὲν χρήματα καὶ τὴν γυναῖχα ταύτην οὐκ ἀποδώσω, κἂν πολλαῖς χρήσῃ ταῖς κολακείαις, τῷ δ᾽ Ἕλληνι τῷ παρὰ σοῦ βλαβῶτι συντηρήσω" σὺ δ᾽ ἐξ αὐτῆς ἀπόστηϑι, xüx τῆς «Αἰγύπτου φεῦγε." 1905 Πρωτεὺς μὲν οὖν σὺν ἀπειλαῖς ἀπώσατο τὸν Πάριν" ὃ δὲ χεναῖς ὑπέστρεψε χερσὶ πρὸς τὴν πατρίδα,

1192 συνέπλαττε AM 1197 χειμαξόμενον AM χαλεπῶς ἢ ὅδι- πτουμένου Μ 1198 ἠκισάμην R 1900 φιλανθρωπίας R 1202 μυρίαις R. 1204 ἀπύστειλε A

multas in ipsum contumelias ac probra effundebant, exaggerantes tragice gravia ipsius facinora, iniuriam et impietatem adversus hospitem, raptum non solummodo coniugis sed etiam opum. audit haec dux qui isti loco praeerat: audit et Proteus rex Aegyptiorum. itaque Paris ad ipsum ar- : cessitur cum muliere, cum opibus, cum comitibus. quaerebat rex quae- [ nam et cuias esset haec mulier; cuinam hac adempta sic oberraret. Alexander orationem falsam comminiscitur. ^ verum Proteus , edoctus omnia de Helena huiusmodi ad Alexandrum verbis usus est nis! consti- tutum a me sancte foret neminem hospitum occidere, qui a tempestate graviter iactantur et huc appellunt, magnis ac gravibus te poenis affice- rem, qui erga bene meritum ingratum te praestitisti, mutuique amoris vincula pedibus coneulcasti. nunc autem tibi opes has et mulierem non reddam, etiamsi multis assentationibus utare: sed Graeco abs te laeso ea servabo. tu autem ex Aegypto fuga discedito." sic Proteus cum minis Paridem abegit, qui manibus vacuis in patriam reversus est, cum volu-

ui. ti modia “Ἰ

OÁCT-TIEETPSRY

94 CONSTANTINI MANASSIS

τῆς ἡδονῆς γευσάμενος ἄκρῳ δακτύλῳ μόνῳ, καὶ πρὸς ἀἰϑέρα φϑόνουσαν πυρκαϊὰν ἀνάψας. Kol γάρτοι μετὰ τὸν δρασμὸν τούτου τὸν ἀπὸ Σπάρτης

1210 καὶ τὴν “Ἑλένης ἁρπαγὴν τοιάδε συμβεβήκει. ἐπάνεισι. Μενέλαος ἐκ τῆς ἀποδημίας, μανϑάνει τὸ γενόμενον, βῥηγνύει τὴν ἐσϑῆτα, καὶ σὺν αὐτῷ Τυνδάρεως πατὴρ ὃ τῆς “Ἑλένης. εἰς μέσους ἀφιχνοῦνται δὲ τοὺς τῶν “Ελλήνων πρώτους

1215 ἡσβολωμένοι τιρόσωπα καὶ μελανειμονοῦντες, ὕρχων ἀναμιμνήσχουσι τῶν φρικωδῶν ἐκείνων; otc ἦσαν Ἕλληνες ὁμοῦ πάντες ὀμωμοκότες, ὡς εἰ συμβῇ παρά τινος * Ἑλένην ἁρπαγῆναι; πάντες ἰδίοις σώμασιν αὐτῆς ὑπερμαχοῦνται.

1220 πολλὰ γοῦν ἱχετεύσαντες καὶ δεδυσωπηκότες συμπείϑουσι τοὺς Ἕλληνας στρατεῦσαι κατὰ Τρώων. χαὶ δὴ πολλοὶ συντρέχουσιν ἐκ νήσων, ἐξ ἠπείρων, παραϑαλάσσιοι, μαχρὰν τῆς ἅλμης ἀφεστῶτες, ἐξ ““ϑηνῶν αὐϑιγενεῖς, ἐκ πάσης τῆς Εὐβοίας,

1225 ἐκ Θετταλῶν, ἐξ ᾿“χαιῶν, x πάσης τῆς “Ελλάδος. ἦσαν xoi νῆσοι σύμμαχοι, ᾿Ιθάκη, “Ῥόδος, Σχῦρὸς καὶ Σάλαμις, καὶ σὺν αὐταῖς ἢ τρισμεγίστη Κρήτη. Κορίνϑιοι συνήεσαν, “4ργεῖοι συνεμάχουν, καὶ στόλος μυριόστολος αὐτῶν συνεχροτεῖτο.

1980 ἦν ΠΠενεσϑεὺς ἐξ ᾿4ϑηνῶν, Νέστωρ ἀπὸ τῆς Πύλου, ἐκ τῆς Ἰθάκης Ὀδυσσεύς, ἐκ Σαλαμῖνος iuc, —

1914 μάγους A 1220 ἱκετεύοντες R 1991 ἐκπλεῦσαι R 1222 ἠπείρου ἃ 1229 αὐτοῖς RR

ptatem extremo tantum digito gustasset et rogum aocendisset caelum ip- sum attingentem.

Hoc modo fuga Paridis e Sparta Helenaeque raptus accidit. rever- titur ex peregrinatione Menelaus: quid evenisset, accipit, vestem lace- rat; et cmm ipso 'Tyndareus Helenae pater idem facit, una principum Graecorum coetum adeunt, denigratis vultibus, vestesque pullas induti. iurisiurandi illius horrendi commonefaciunt, quod Graeci omnes simul iu- raverant, ut si contingeret Helenam ab aliquo-rapi, omnes suis cum cor- poribus pro ea pugnarent. multum ergo cum supplicassent ac pudorem iniecissent, persuadent Graecis ut bellum. adversus 'l'roianos. facerent. itaque multi de insulis ac terris continentibus concurrunt, maritimi et longe a mari distantes, Athenis Athenienses, itemque de tota Euboea ex "'hessalia, ex Achaia, ex tota Graecia. erant et insulae sociae, Rhodus, Ithaca, Scyrus, Salamis, et cum his maxima illa Creta. itabant una Co- rinthii: socii erant Argivi. mille navium classis est ab ipsis coacta.

aderat Menestheus Atheniensis, Nestor Pylius, Ulysses ex Ithaca, ex.

COMPENDIUM CHRONICUM. 95

ἐχ Κρήτης ἦν Ἰδομενεύς, Τληπόλεμος ἐκ “Ῥόδου, πάντες τὸ γένος ἕλκοντες ἐξ εὐγενῶν αἱμάτων, ἀριπρεπεῖς, διογενεῖς, ἀρεϊκοί, γεννάδαι, 1935 γενναῖοι, ϑυμολέόντες, ἄνδρες αἱμάτων πάντες. ᾿ς 6 δὲ Φϑιώτης ᾿Αχιλλεὺς ἔλαμπεν ὑπὲρ πάντας, ἄνθρωπος πολεμόκλονος, ἄλχιμος, βριαρόχειρ. xul τοίνυν ἐξαρτύσαντες τὸν χιλιόγναυν στόλον ] ἱστῶσιν ZAyau£uvova στολάρχην καὶ στρατάρχην, 1240 ἄνδρα γενναῖον καὶ καλόν, ἥρωα ῥωμαλέον, καὶ κάλλει διαπρέποντα καὶ βραχιόνων σϑένει. πατρίδων μὲν ἀπαίρουσι καὶ φίλων καὶ τοκέων, ἐχϑύμως ναυστολοῦνται δὲ κατὰ τῆς πολεμίας. χοινῇ δὲ συσχεψάμενοι χρίνουσιν εἶναι δέον 1245 λεηλατεῖν τε καὶ πορϑεῖν τὰ πρόσοικα τῇ Τροίᾳ, ὡς ἂν xol τούτοις γένοιτο τῶν ἀναγκαίων πόρος xci τοῖς Τρωσὶν ἐκκόπτοιτο τὰ πρὸς τὴν συμμαχίαν. στέλλεται τοίνυν ““χιλλεὺς καὶ τῶν ἀρίστων ἄλλοι, xal γήσοις ἐπιτίϑενται καὶ κείρουσιν ἠπείρους, 1250 xal τέλεον ἐκτρίβουσιν ὕσα τῶν πολεμίων. ἤχουστο μὲν οὖν Ἕλλησι τὰ περὶ τῆς ᾿ Ἑλένης, ὡς ὃ Πρωτεὺς ὃ βασιλεὺς ἀφέλοιτο τὸν Πάριν, ὡς παρ᾽ αὐτοῦ φυλάττοιτο κατὰ τὴν πόλιν ΠΠέμφιν" ἀλλ᾽ ἠγωνίζοντό, φασι, περιγενέσϑαι Τροίας, 1255 φήμης χρατούσης παρ᾽ αὐτοῖς ὡς ϑησαυροῖς χρυσίου. ἐνευϑηνοῖτο, καὶ πολλῷ τῷ πλούτῳ περιβρίϑοι.

1232 τριπτόλεμος ARR 1238 μυριόναυν R 1241 δια- λάμποντα A 1246 γίνοιτο R 1951 οὖν] τοῖς M

| Salamire: Aiax, Idomeneus e Creta, e Rhodo Tlepolemus,, omnes: origi- | nem generis habentes e nobili sanguine, insignes, orti Iove, Mavortii,

fortes, generosi, leoninis animis praediti. supra omnes Achilles e Phthia

lucébat, vir bellicosus, fortis, robustis manibus. enimvero instructa mille mavium classe, Agamemnonem classis et exercitus imperatorem consti- | tuunt, virum generosum ac bonum, heroa robustum , praestantem forma et vi brachiorum. discedunt a patria et amicis et parentibus, animoque

forti versus hosticum solum classem dirigunt. re communiter deliberata, statuunt esse necessarium ut diriperent ac exscinderent 'Troiae viciniam, ut ipsi copiam commeatus acquirerent et 'Troianis sociorum vires fran- gerentur. itaque mittitur Achilles cum aliis viris praestantissimis, qui , insulas invadunt et continentes depraedantur, ac tandem res hostium pror- sus atterunt. audierant quidem Graeci, de Helena quid factum esset, nimirum Protea regem Paridi eam ademisse, ac ab illo res ipsius omnes custodiri: verum omni studio conabantur, ceu fertur, occupare Troiam, cum fama constans esset auri thesauris eam abundare ac magnis opibus

56 CONSTANTINI MANASSIS

ἤϑελον δὲ xai τίσασϑαι τοὺς προλελυπηκότας"

ἄνανδρον γὰρ καὶ μαλακὸν καὶ ταπεινὸν ἡγοῦντο

μὴ λήψεσϑαι τῆς ὕβρεως ποινὰς τὰς προσηκούσας.

Ο 1960 ὡς οὖν οἱ Τρῶες ἔβλεψαν τὸν τηλικοῦτον στόλον, καὶ τὴν πληϑὺν ἱστόρησαν τὴν νεναυστοληκυῖαν, ἁπανταχόϑεν ἑαυτοῖς ἀϑροίσαντες συμμάχους, Κᾶρας .«Δυχίους καὶ IMvaobg καὶ Παίονας καὶ Φρύγας, καὶ προσεταιρισάμενοι σύμπαν “Ασίας ἔϑνος,

1265 ὑπόσον ἠπειρωτικόν, ὅσον ἐν παραλίᾳ, ἀντεπεξῆγον στρατιᾶς σμῆνος ἀπειραρίϑμου. καὶ χρόνος διηνέετο μακρὸς ἐν τῷ πολέμῳ. οἱ δὲ τῆς πόλεως αὐτῆς οἰκήτορες τῆς Τροίας ἦσαν ὑπὲρ πεντήκοντα λαοῦ χιλϊανδρίας.

1270 τὰ μὲν οὖν πρῶτα κραταιῶς ὧπλίζοντο πρὸς μάχην, ἀνδροκαρδίοις συμβολαῖς τὰς φάλαγγας ῥηγνύντες " ὡς δ᾽ ἐπειράϑησαν ὀψὲ τῆς ᾿Αχιλλέως ῥύμης καὶ τὴν πυρώδη καὶ ϑερμὴν εἶδον εὐκινησίαν, καὶ τὴν ἀρρενωπότητα καὶ τὴν ϑυμοτολμίαν,

1275 ἐχάϑηντο τοῖς τείχεσιν αὑτοὺς συγκεκλεικότες καὶ μηδαμῶς τοῖς “Ἑλλησιν ἀντεπελϑεῖν τολμῶντες, ἕως 1j πάντα στρέφουσα καὶ πάντα συγχυκῶσα καὶ πάντων μήτηρ τῶν κακῶν, 1 βασκανία λέγω, τὴν “Ζ“χιλλέως ἤμβλυνεν ὁρμὴν τὴν δραστηρίαν

1280 καὶ Τρῶας παρεϑάρρυνεν ἐκείνου χολωϑέντος.

1268 Παίονας R 1272 ἐπειράσϑησαν R 1274 εὐϑυτολ- μίαν R 1278 τὴν βασκανίαν R

δ

esse refertam. volebant etiam ulcisci eos qui prius laeserant: etenim viris indignum, mollis deiectique animi putabant esse illatae iniuriae poe- nas debitas non exigere. cum igitur tantam classem "Troiani cernerent coramque multitudinem intuerentur, quae advenerat, collectis undique suis bellorum sociis, Caribus Lyciis Mysis Maeonibus Phrygibus, adiuncta iti- dem sibi quavis Asiae natione, quotquot erant mediterranei, quotquot maritimi, contra Graecos exercitus innumeri quoddam velut examen educe- bant, ita ut longum tempus in hoc bello contereretur. erant ipsius ur- bis "Troianae habitatores supra hominum quinquaginta milia. et initio quidem ad pugnam se magna vi armabant, virilibusque congressibus pha- langes perrumpebant: verum posteaquam Achillis robur tandem experti sunt eiusque mobilitatem igneam et ardentem conspexerunt, itemque vi- rilem faciem et animosam audaciam, intra ipsa occlusi moenia desidebant, nec adversus Graecos ullo modo progredi audebant, donec omnia vertens et omnia perturbans, omniumque malorum mater, invidiam dico, impetum

Achillis in rebus gerendis retudit, illoque ira commoto "Troianorum ani--

E

am

πόλων δὰ «... 0... ««“«ὡφ νον

COMPENDIUM CHRONICUM. 57

τὸ δὲ τῆς λύπης αἴτιον τῆς τοῦτον πικρανάσης

ὃ Παλαμήδους φόνος ἦν ἀδίκως ὀλωλότος. —

τὸ δ᾽ ὅπως γέγονε, καὶ τίς ὃ συσκευάσας, λέξω. *O νησιώτης ᾽Οδυσσεὺς κατὰ τοῦ Παλαμήδους

1285 ἄσπονδον μῖσος ἔτρεφε καὶ φϑόνον ἐκ καρδίας,

ὅτι παρὰ τοῖς “Ἕλλησιν ἦν Παλαμήδους κλέος

χαὶ πάντες οἷάπερ ϑεῷ προσέχοντες ἐκείνῳ χαρδιακὴν τὴν πρὸς αὐτὸν ὑπέτρεφον ἀγάπην...

καὶ γὰρ προέγνω τοῦ λοιμοῦ τὸ βέλος τὸ πυρφόρον,

1290 καὶ πᾶσι προεμήνυσεν “ Ἑλλήνων στρατιάρχαις,

χαὶ πάντων τούτων τῷ κακῷ πιχρῶς δαμαζομένων

ἐχεῖνος διετήρησεν Ἕλληνας ἀπημάντους,

τὸ μὲν ὑποτιϑέμενος καὶ λόγοις καταρτίζων,

τὸ δὲ χαὶ πράγμασιν αὐτοῖς διδάσκων τὸ συμφέρον. 1295 ἐκ τούτου τοίνυν ᾽Οδυσσεὺς ἐτήκετο τῷ φϑόνῳ,

βλέπων ὑπερφιλούμενον πᾶσι τὸν Παλαμήδην,

αὐτὸν δὲ νομιζόμενον ὡς ἕνα τῶν τοῦ πλήϑους.

ἐντεῦϑεν δόλους ἤρτυε καὶ μηχανορραφίας,

καὶ συνεσχεύαζε βουλὰς πλήρεις συχοφαντίας. 1800 τοῦ μὲν οὖν καρτερόχειρος παρόντος “Α“χιλλέως

ἠπράχτουν τὰ βουλεύματα παιδὸς τοῦ “Ἰαερτίου,

χαὶ πᾶν τὸ τυρευόμενον κατὰ τοῦ Παλαμήδους

καὶ μηχανυρραφούμενον ἦν ὡς ἀράχνης νῆμα"

ὡς δ᾽ ᾿Αχιλλεὺς ἀπέσταλτο σὺν ἄλλοις ἀριστεῦσιν

1285 ἄσπετον A 1291 rovro interpres 1292 συνετήρη- σεν AR 1304 βασιλεῦσι A

mos erexit. doloris autem causa, qui hunc exacerbarat, erat Palamedis caedes iniuste necati. dicam vero qui hoc factum, et quis auctor fuerit. Ulysses ex insula natus adversus Palamedem odium implacabile alebat

et invidiam ex imo corde conceptam ; idque propterea quod apud Graecos Palamedes floreret, quodque cuncti ad ipsum intehtis animis, tanquam ad deum, intimo pectoris amore hominem complecterentur. nam praecogno- verat pestis ardentis telum, eamque toti Graecorum exercitui praedixerat. cumque omnes ab hoc malo acerbe affligerentur, ipse Graecos illaesos a peste servaverat, partim eis consulens et homines oratione confirmans, artim ipsa re docens quid potissimum conduceret. hinc igitur Ulysses invidia flagrabat, cum Palamedem vehementer diligi cerneret, se vero haberi tanquam unum de plebe. ex eo tempore fraudes ac molitiones ne- ctebat consiliaque calumniae plena parabat. verum quamdiu robustus Áchil- les aderat, nihil efficere consilia filii Laertis poterant, nec eorum quic. quam quae contra Palamedem struebantur: nam quodcunque nectebatur, erat instar telae araneae. verum posteaquam Achilles cum ducibus caeteris

58 CONSTANTINI MANASSIS |. ^ |

1305 συνάψων πόλεμόν τισιν ὑπερμαχοῦσε Τρώων,

καὶ συνεπόμενον αὐτῷ καὶ Παλαμήδην εἶχεν,

(ὑπερεγλίχετο καὶ γὰρ πάντῃ συνεῖναι τούτῳ),

ἐνταῦϑ'᾽ ὃ πάντολμος ἀνὴρ δραξάμενος ἀδείας

τὴν ᾿“γαμέμνονος συλᾷ κουφόνοιαν ἐν πρώτοις, 1810 xai δῆϑεν προσποιούμενος ὑπερφιλεῖν ἐκεῖνον Ὁ

“ἐρᾷ φησίν, “ὦ βασιλεῦ, ἀρχῆς τῆς τῶν Ἑλλήνων.

ὃ χραταιόχειρ᾽ «Ιχιλλεύς" κεντεῖ γὰρ 7j νεότης. ——

καὶ Παλαμήδην ὡς δεινὸν εἰπεῖν καὶ κολακεῦσαι

καὶ μαστροπὸν xal συνεργὸν εἷς τοῦτο προσλαμβάνει. 1315 μετὰ μιχρὸν δ᾽ ἐλεύσονται τῆς μάχης τελεσϑείσης;

καὶ σοὶ μὲν βοῦς προσάξουσιν ἀγέλας τε ϑρεμμάτων,

αὐτοὶ δὲ σφετερίσονται χρημάτων ὅλας ϑήκας,

T ἅν , ^ € ,

οἷς τοὺς Ἑλλήνων δυνατοὺς ὑποποιήσονταί τε

καὶ χατὰ σοῦ κινήσουσιν, ὡς τῆς ἀρχῆς ἐκπέσῃς:" 1820 ἤκουσε ταῦϑ᾽ ὃ βασιλεύς, ἐπείσϑη, συνηρπάγη;

καὶ τῷ τοῦ δόλου σχευαστῇ χρῆται πρὸς συμβουλίαν.

^ / , 2 ^ € sf

xoi γίνεται μετάπεμπτος εὐθὺς ὃ Παλαμήδης,

καὶ μονωθεὶς ταῖς ἄρκυσιν ἐμπίπτει ταῖς τοῦ φϑόνου.

συχοφαντεῖται τοῖς Τρωσὶν “Ελληνας προδιδόναι, 1325 xal γίνεται λιϑόλευστος (φεῦ, οἷα ποιεῖς q3óve!)

» * "t£ E ^ 4 ἐν ΡΞ

ἄλλο μηδὲν φϑεγξάμενος εἰ μὴ «τὸ ῥῆμω τοῦτο

“ὦ δυστυχὴς ἀλήϑεια, σὲ καὶ πενϑῶ καὶ στένω"

ij , , ^ , 22 σὺ γάρ μον προαπόλωλας καὶ ztposD avaro Oc. ;

1307 ἀεὶ συνεῖναι RR, συναπιέναι A 1318 olg] καὶ MR 1321 φϑόνου R. 1323 φόνου AR

missus fuit bellum gesturus cum quibusdam 'Troianorum defensoribus, cu- ius expeditionis comitem secum habebat Palamedem (etenim vehementer. ili semper adesse cupiebat), tum vero quidvis audens ille, nactus occa- sionem periculi expertem, ÀÁgamemnonis primum levitatem. praedatur, se-. que simulans ipsius esse perquam studiosum "affectat" inquit, "mi rex, Graecorum imperium Achilles ille robustus, a iuvenili aetate impulsus, ac. Palamedem ceu dicendi et assentandi peritum lenonis instar ac socii ad hoc sibi adiungit. neque multo post commisso praelio venient; ac tibi quidem boves afferent et greges ovium: verum ipsi plena pecuniis vasa furtim auferent, quibus et subiicient sibi Graecorum potentiores et contra te concitabunt, ut imperium amittas." audiit haec rex: persuasus et ca- ptus'est, auctorem fraudis in consilium adhibet. statim deinde Palamedes. arcessitur, et solus relictus in caedis laqueos incidit: per calumniam in-. simulatur, quasi Graecos "Troianis proderet; lapidibus obruitur (heu quae perpetras, invidia!), nihil cum dixisset aliud quam boc verbum "infelix veritas, te lugeo deploroque gemens. nam tu ante me periisti et morte

COMPENDIUM CHRONICUM. 59

ἐπάνεισιν ὃ Θέτιδος μετὰ λαμπρῶν τροπαίων,

1880 μανϑάνει τὸ γενόμενον, οἰχτείρει Παλαμήδην, βαρυϑυμεῖ, βαρυπενϑεῖ, τοῖς “Ἑλλησι μηνίει, ἀφίσταται τοῦ μάχεσθαι καὶ συμμαχεῖν ἐκείνοις. ἐντεῦϑεν ϑάρσος “ἔχτορι καὶ τοῖς αὐτοῦ συμμάχοις, καὶ συγκροτοῦσιν “λλησι μάχας ἰσχυρομάχους"

1885 ἐντεῦϑεν φόνοι καὶ σφαγαὶ καὶ πρόχυσις αἱμάτων, ἀνδροχτασίαι καὶ βοαὶ καὶ λιμνασμοὶ τοῦ λύϑρου. xai πίπτουσιν ὡς στάχυες τὰ τῶν ᾿ Ἑλλήνων σμήνη, Ῥ 28 χαὶ ταπεινοῦνται, χαὶ δεινοῖς ἀπείροις συσχεϑέντες ἐν μεταμέλῳ γίνονται τῶν πεπλημμελημένων.

1840 οἱ πρίν τε σοβαρόφρονες λόγοις ἱκετηρίοις ἐδέοντο τοῦ Θέτιδος καταλλαγῆναι σφίσιν. ἀλλ᾽ οὐ πρόσεσχεν ᾿Αχιλλεὲς τούτοις, οὐ κατεχάμῳφϑη, ἕως πεσὼν ὃ Πάτροχλος, ὃνπερ ὑπερηγάπα, ἐκ παλαμῶν ἡρωϊχῶν γενναίων * Ἐχτορέων, 1345 αὐτὸν παρεβιάσατο δραμεῖν κατὰ τῶν Τρώων. ἔξεισι τοίνυν “Ἀχιλλεὺς πρὸς πόλεμον πῦρ πνέων. καὶ ῥήγνυσι τὰς φάλαγγας, καὶ κτείνει τοὺς προμάχους καὶ σὺν. αὐτοῖς τὸν " Exvogo. τὸν κίονα τῆς Τροίας, Β ἄνδρα βοιϑύν, üotixór, ὅπλοις ἐντεθραμμένον," ' 1350 μωλωπισμοὺς ἐμφαίνοντα τοῖς στήϑεσι μυρίους, οὃς εἶχε συμπλεχόμενος τοῖς ταύροις τοῖς ἀγρίοις

1333 ϑράσος R 1338 ϑανατοῦνται R 1841 μεταλλα- γῆναι A 1849 οὐκ ἐπεκάμφϑη R 1345 κατεβιάσατο R , 1346 εἰς R 1347 καὶ κτείνει) τροποῦται M 1850 ἐμφέ- ροντα AR

affecta es." revertitur inde "Thetidis filius cum tropaeis splendidis; ac- cipit quod acciderat, Palamedem miseratur, indignatur, luget graviter, irascitur Graecis, pugnare desinit atque illos in praeliis iuvare. hinc nata Hectori et sociis eius audacia. pugnas cum Graecis validas con- serunt. hinc caedes, mactationes, effusiones sanguinis ortae, hinc homi- cidia, clamores, restagnationes cruoris. instar aristarum Graecorum agmina concidunt, qui animis deiecti cum malis premerentur innumeris, paenitentia ducti sunt eorum quae deliquerant; cumque prius superbe se extulissent, nunc '"hetidis filium verbis supplicibus orabant ut ipsis re- conciliaretur. verum Achilles illa non curabat, quo eis opem ferret, donec . . Patroclus cecidisset, quem valde diligebat, interfectus ab heroicis mani- . bus Hectoris. tum vero perpulerunt eum ut adversus "Troianos procur- - reret. itaque progreditur ad pugnam Achilles, ignem spirans: perrumpit halanges , prima stantes in acie necat, et inter eos Hectorem ipsum, roiae columnam, virum fortem, mavortium, nutritum in armis, gerentem

woven

60 . CONSTANTINI MANASSIS

προ τοῦ τοὺς “Ἕλληνας ἐλϑεῖν xol συγκροτῆσαι μάχην. [ ἀντιπαρατασσόμενος ἔϑνεσιν ἀλλογλώσσοις.] ζ ναιρεϑέντος δ᾽ “Ἔχτορος τοῦ τολμηροκαρδίου. 1855 μεταχκαλεῖται Πρίαμος συμμάχους Auatóvag* καὶ πάλιν μάχη καρτερά, καὶ ϑανατοῦνται πᾶσαι. ἐκ πάντων οὖν ἀπορηϑεὶς ὃ Δαρδανίδης γέρων εἰς τὸν ΖΙαβὶδ τὸν ἄναχτα τῆς Ἰουδαίας πέμπει, παλάμην ἐξαιτούμενος συμμαχικὴν ἐχεῖϑεν. 1860 ἀλλ᾽ ὃ “αβὶδ οὐ δίδωσιν, εἴτε τὸ τηνικαῦτα c ἀντιπαρατασσόμενος ἔϑνεσιν ἀλλογλώσσοις, εἴτε καὶ μυσαττόμενος “Ἑλληνας καὶ βαρβάρους ὡς μὴ ϑεὸν γινώσκοντας ἀλλ᾽ εἰδωλολατροῦντας, καὶ δεδιὼς μὴ ῥέψαιεν εἰς πλάνην. Ἰουδαῖοι, . 1365 εἰ παρ᾽ αὐτοῦ πεμφϑήσονται σύμμαχοι τοῖς ἐν Τροίᾳ, "o πρὸς τὴν κακίαν ἔχοντες εὐεπιφόρως φύσει. τὸν οὖν Ταντάνην τῶν Ἰνδῶν Πρίαμος ἱκετεύει, καὶ μετὰ τιλήϑους στέλλεται ἸΠέμνων ἀπειραρίϑμου. ὃ δὲ στρατὸς ἦσαν Ἰνδοὶ πάντες μελανοχρῶτες" 1370 οὕσπερ ἰδόντες “Ἕλληνες ἐν ἀλλυχότῳ ϑέᾳ, καὶ δειλιάσαντες αὐτῶν μορφὴν καὶ πανοπλίαν, xai ζῷα περιτρέσαντες ἅπερ ᾿Ινδία τρέφει, D νύκτωρ φυγεῖν ἐσχέπτοντο xol προλιπεῖν τὴν Τροίαν. ἀλλ᾽ ὅμως ἀντετάξαντο πρὸς τοὺς κελαινοχρῶτας,

1353 ἀντιπαρατασσομένους 7 sed praestat expungere versum iufra

(1361) recurrentem. 1356 κπρατερὰ R 1358 πρὸς R 1361 ἀντιπαραταττόμενος ἢ 1864 ῥεύσαιεν MRR.— 1367 παν- τάνιν τὸν ᾿Ινδὸν M 1874 παρετάξαντο αὶ μελανοχρῶτας AR

in pectore cicatrices infinitas, quas ex conflictibus adversus feros tauros acceperat prius quam Graeci venissent et cum eo depugnassent. Hectore perempto, qui audaci praeditus fuerat corde, Priamus Ama- zonas ad belli societatem arcessit. itaque rursum pugnatur, et omnes necantur. hoc modo senex ille Dardanides ab omnibus destitutus, ad Da- videm Iudaeae regem suos mittit, qui ab eo manum auxiliarem poscerent. verum David illam haud porrexit, sive id temporis bellum gerebat adver- sus nationes extraneas, sive abhorrens a Graecis simul et barbaris, ut qui deum non cognoscerent sed deastros colerent, ac veritus ne ludaei ad errorem prolaberentur, si ab ipso Troianis auxiliares copiae mitteren- tur, curi alias a natura proclives ad vitium forent. igitur regem Indorum 'Tantanem Priamus ad opem sibi ferendam suppliciter invitat, et infinita cum multitudine Memnon mittitur. exercitus erat Indicus, omnes colore nigro. quos cum aspexissent Graeci peregrino colore praeditos, formam eorum et armaturam veriti, simulque bestias illas formidantes quas alit India, fugere noctu Troiamque relinquere cogitabant. sed tamen nigris

—— MER m

^

COMPENDIUM CHRONICUM. 61

1375 καὶ τῶν Ἰνδῶν τοῖς αἵμασιν ἠρύϑρωσαν ἀρούρας,

xci τοῦ Σχαμάνδρου τὰς ῥοὰς ἐφοίνιξαν τοῖς λύϑροις. ? Ev τούτοις οὖν χατέλαβεν ἢ τῶν ἀναϑημάτων

τοῖς “Ἑλλησι πανήγυρις, ἀλλὰ καὶ τοῖς βαρβάροις,

καὶ πᾶσιν ἦν ἀνακωχὴ πολέμων καὶ καμάτων.

1380 καὶ δὴ στρατὸς ᾿Ἑλλήνιος καὶ τὸ τῶν Τρώων σμῆνος ἀλλήλοις ἐπεμίγνυντο πρᾶξαι μηδὲν τολμῶντες. ἦν δὲ ναὸς πρὸ τῶν τειχῶν τῆς καλλιπύργου Τροίας, ἔνϑα ϑαμίζων ᾿ἀχιλλεὺς εἶδε τὴν Πολυξένην

-. ἡ χαὶ τὸν πυρσὸν τοῦ πρὸς αὐτὴν ἔρωτος ἐπανῆψεν"

1385 ἐν λύτροις γὰρ τοῖς “Ἕχτορος αὐτὴν προεωράκχει, xal κατασχεῖν δυνάμενος ὅμως οὐκ ἠἡβουλήϑη. τότε δ᾽ ὡς εἶδεν ἔπαϑε, καὶ τῷ πατρὶ Πριάμῳ λόγους ἐπέστειλε ζητῶν εἰς γάμον Πολυξένην.

ὃ δὲ συγκατατίϑεσϑαι δῆϑεν προσεποιεῖτο,

1390 xoi ταῦτα δόλοις ἔπραττον 4]ηΐφοβος καὶ Πάρις. ὡς οὖν εἰσῆλϑον εἷς ναὸν ᾿4πόλλωνος 24Xoníov ὕρχοις χκατεμπεδώσοντες τὰ περὶ Πολυξένης,

ὃ μὲν “Ζ]ηΐφοβος προσφὺς ἐφίλει τὸν Πηλέως, φίλης νυμφίον ἀδελφῆς αὐτὸν κατονομάζων,

1395 ἐγγὺς δὲ στὰς .41λέξανδρος ἐπήνεγκε καιρίαν, καὶ πλήξας ὑπεξέφυγε μετὰ τοῦ Ζ]ηϊφόβου.

ὃ δ᾽ ᾿ἀχιλλεὺς κατενεχϑεὶς πνοαῖς ἣν ἐν ἐσχάταις.

1377 δὲ MRR 1378 τῶν βαρβάρων ARR 1381 τελοῦν- τες R 1384 ὑπανῆψεν ΜῊ 1388 ἐπέστελλε RR 1392 xor- εμπεδώσαντες ARR 1394 εὐνέτην R

demum hominibus aciem opposuerunt, Indorumque sanguine terram tinxe- runt, ut ea ruberet ac ipsa flumina Scamandri cruor purpurea redderet. Eo tempore festum donariorum appetebat, quod tam Graeci quam barbari celebrabant. itaque factae sunt induciae bellorum ac laborum. p ruina durantibus Graecorum et 'Troianorum copiae ostentabant se qui- em mutuo, sed nihil moliri contra se invicem audebant. templum vero quoddam erat ante "Troiam pulchris ornatam turribus, in quo frequenter versans Achilles Polyxenam vidit et ardenti eius amore correptus est. quippe conspexerat eam, priusquam Hector redimeretur; ubi cum illam retinere potuisset, non tamen id. facere voluit, at ubi tunc eam adspexit, affici coepit, Priamoque patri denuntiavit se Polyxenam uxorem poscere. Priamus assentiri se simulabat, Deiphobo et Paride fraudes hasce machi- nantibus. quare cum ingrederentur in Apollinis Alphaei fanum, iureiu- rando se obstricturi in causa Polyxenae, Deiphobus Pelei filium comple- xus osculabatur, carae sororis illum sponsum appellando, Alexander autem prope adstans letale vulnus inflixit; quo illato una cum Deiphobo in fu- gam se proripuit, Achilles collapsus extremam agebat animam, id Ulys-

P 29

D

62 CONSTANTINI MANASSIS :

4) 3 , 5 , , , 1 ἤσϑετο τούτων ᾿ Οδυσσεύς, συνείπετο γὰρ τούτῳ, καὶ σὺν αὐτῷ διογενὴς «“Ἵἴας ὃ Τελαμῶνος. » 1400 ἀμφὰ τοίγαρ εἰς τὸν ναὺν συνεισπεπηδηκότες ^ et εὗρον τὸν ἥρω xe(pevoy. αἵμασε πεφυρμένον, 3 ^ - - ἀπεσβηχὸς ἐμπνέοντα, nóyig κινοῦντα γλῶσσαν καὶ μέλλοντα καλύπτεσϑαι τὰ βλέφαρα τῷ σκότει. € y t. - ὡς εἶδον οὖν ὠλόλυξαν, καὶ προσπεσὼν TQ στήϑει 1405 Auc ὃ μέγας ἐν κλαυϑμῷ πρὸς τὸν Πηλέως εἶπεν € — y , κ᾿ , , ἣν ἄρα, πολεμόκλονε καὶ γίγα βριαρόχειρ, ὃς ἀνελεῖν ἠδύνατο τὸν ϑυμολέοντά oc" c 0 δ᾽ ἀμαυρὸν ἐφώνησε καὶ παρακεχομμένον «c y m ἀνεῖλόν μὲ Zhjtqofloz καὶ Πάρις μετὰ δόλου" 1410 καὶ ταῦτ᾽ εἰπὼν ἐξέπνευσεν ὃ τηλικοῦτος ἥρως. «“ϊας δ᾽ ἐπ᾿ ὦμων ϑέμενος τὸ σκῆνος ᾿“χιλλέως - 3 ^ , » 2, , πικρῶς ἐπὶ τὸν ναύσταϑμον ἤγαγεν ὀλολύζων. Εὐϑὺς δὲ μετεπέμψαντο Πύρρον τὸν ᾿“χιλλέως τὸν xol Νεοπτόλεμον, τὸν ἀπὸ ΖΦηϊδαμείας. 1415 καὶ πάλιν φόνοι καὶ σφαγαί, πάλιν ἀνδροχτασίαι, Ν , c , / € , καὶ πάλιν αἱματόφυρτοι Τροίας αἵ πεδιάδες, καὶ πάλιν αἱμοφόρυκτα τὰ τοῦ Σκαμάνδρου ῥεῖθρα, ἕως τῶν μάντεων αὐτοῖς χρησμοὺς ἐκφοιβασάντων ε ? , , € - δ , , ὡς οὗ χρεῶν ἐστιν ἑλεῖν ἀπὸ πολέμου Τροίαν 1450 οὐδ᾽ ἐκ χειρῶν οὐδ᾽ 2x ξιφῶν, ἀλλ᾽ ἀπὸ δόλου μόνου, τὸν ἵππον ἐτεχτήναντο τὸν ξύλινον ἐχεῖνον,

1401 αἵματι Α 1402 μόλις ΛᾺ γλῶτταν R. 1408 σχό- zo MRR 1409 ἀνεῖλέ R. 1411 τὸ τηλικοῦτο σκῆνος R 1416 τῆς Τροίας πεδιάδες ΑΜ 1419 λαβεῖν R

ses animadvertebat, qui comitatus eum fuerat, una: cum Aiace 'T'elamonis filio, Iove sato. quapropter in fanum uterque simul cum irrupissent, heroem illum iacentem invenerumt, cruore foedatum, extremos ducentem spiritus, vix linguam moventem et iam iamque cernendi usum amissurum. itaque illo conspecto ululabant, et ad pectus eius allapsus Aiax '"lTelamo- nius eum lamento Achillem allocutus est: Ὁ vir mavortie, robustis mani- bus gigas, quisnam te leonino corde praeditum occidere potuit?" ille perobscure conciseque vocem hanc edidit " fraudulente Deiphobus atque Paris me interfecerunt." quae effatus insignis heros exspiravit. Aiax vero corpus Achillis humeris impositum acerbo cum eiulatu ad portum detulit.

Mox Pyrrhum Achillis filium arcessunt, cognomento Neoptolemum, Deiodamea matre natum.. rursum caedes, mactationes, homicidia exoriun- tur; rursum campi 'l'roiani cruore imbuuntur, donec vatibus oracula pro- nuntiantibus, fatale non esse bello 'Troiam occupari, nec manibus nec gladiis, sed tantum fraude, ligneum equum Graeci fabricarunt, et in eum

COMPENDIUM CHRONICUM. 63

xol χαταφράκχτους εἷς αὐτὸν ἄνδρας εἰσενεγκόντες ἀπαίρειν δῆϑεν ἔδοξαν πρὸς τὰς ἐνεγχκαμέώνας. καὶ τὸν μὲν ἵππον εἴασαν αὐτοῦ πρὸς τῷ ναυστάϑμῳ, 1425 αὐτοὶ δ᾽ ὑφώρμουν ταῖς ναυσὶν ἐν τῇ Τενέδῳ νήσῳ. εἶδον οἵ Τρῶες τὸ συμβάν, εἶδον ἐρήμους ὅρμους. τὸν ἵππον μόγον βλέποντες ἠπόρουν, ἐθαμβοῦντο. καὶ πρῶτα μὲν νομίζοντες εἶναι τὸ πᾶν ἀπάτην φϑείρειν τὸν ἵππον ὥρμηντο, πυρὶ παραδιδόναι 1480 ἢ καὶ ῥιπιτεῖν κατὰ πετρῶν κατὰ βυϑοῦ ϑαλάσσης" ^ εἶτα (καὶ yàg κεκύρωτο Τροίαν ἁλῶναι τότε) προσῆκον ἔδοξεν αὐτοῖς εἰσενεγκεῖν τὸν ἵππον ὡς ἄγαλμα καὶ λάφυρον ἀπὸ τῶν ἐναντίων. οἱ μὲν. αὐτὸν εἰσήνεγκαν, καὶ πότοις καὶ χορείαις P 90 1485 αὑτοὺς ἐχδόντες ὕπνωττον βαϑὺν νήγρετον ὕπνον" οἱ δ᾽ ἄνδρες oi κρυπτόμενοι, καὶ πρὸς αὐτῷ λοχῶντες, ὑπεξελϑόντες σιωπῇ φρυχτωρὸν ἦραν μέγαν. ὅπερ ἰδόντες Ἕλληνες οἱ προεκπεπλευκότες ϑᾶττον ἢ λύγος ἐν ναυσὶ κατῆραν πρὸς τὴν Τροίαν, 1440 xal τῶν πυλῶν ἀνοιγεισῶν παρὰ τῶν προεμβάντων ὡς ὕδωρ εἰσεχύϑησαν λάβρως ποϑὲν πλημμῦραν. Τῆς στερροπύργου τοιγαροῦν οὕτω ληφϑείσης Τροίας γυναῖκες ἀφηρπάζοντο παστάδων νεοπήκτων, 4 γῆ κατελιμνάζετο τοῖς φόνοις τῶν πιπτόντων, Β 1445 βρέφος ὑπαγκαλίδιον ἐρρήγνυτο τῷ τοίχῳ. 1494 τῶν ναυστάϑμων ARR [1497 ἐκϑαμβοῦνττο A —— 1436 αὐ-

τὸν MR 1441 λαῦρον ΜῈ 1444 βαρβάρων R ' 1445 καὶ | βρέφος ὑπαγκαλιστὸν ἐρρίπτετο πρὸς τεῖχος R. πρὸς τεῖχος etiam A. | ;

viris armatis impositis se versus patrium solum solvere simularunt. et equum quidem istic iuxta portum relinquebant, ipsi vero cum navibus ad "Tenedum insulam appellebant. videbant 'Troiani quod acciderat; portus aspiciebant vacuos, solum equum intuentes dubitabant et obstupescebant.

ac primo quidem existimantes subesse fraudem, equum abolere festina- | bant igni traditum vel de scopulis in profunditatem maris abiectum. de- , inde (nam statutum erat divinitus 'T'roiam tunc esse capiendam) visum est ΐ eis equum in urbem traducendum esse tanquam simulacrum quoddam et | spolium hostibus ademptum. quapropter eum in urbem cum potationibus et choreis intulerunt, seque deinceps somno gravi inexcitabili dederunt. at illi qui absconditi latebant in eo per insidias, silenter egressi magnum ; ignem suscitarunt. quod conspicati Graeci, qui prius discesserant, dicto citius eum navigiis ad 'Froiam applicuerunt. cumque portae fuissent

| apertae ab iis qui erant prius ingressi, clanculum in eam infusi sunt instar exundantis aquae. : Hoc modo cum 'Troia, firmis munita turribus, esset. capta, fe-

minae rapiebantur e lectis recentibus, terra per caedes cadentium stagna-

1 -

. 64 | CONSTANTINI MANASSIS

ἁπλῶς εἰπεῖν ὡς ἐν βραχεῖ, γόος κατεῖχε πάντα, " - ^ ' I ^ , Lt καὶ πᾶν δεινὸν καὶ πᾶν πικρὸν κατέχλυζε τὴν πόλιν. αἱ χεῖρες λυϑροστάλακτοι, φονόβαπτα τὰ ξίφη" τὸ δάπεδον ἠρύϑρωτο, συνεπατοῦντο βρέφη. 1460 ὡς δέ ποτ᾽ ἐκορέσϑησαν ἁρπάζοντες χτιννύντες, πυρὶ παραδιδόασι, πιμπρῶσιν ἀπὸ βάϑρων ^ ^ 2 , , ^ τὴν πρὶν ἐν πόλεσι λαμπράν, τὴν περιλαλουμένην. Τὰ μὲν κατὰ τὸν πόλεμον τοιοῦτον ἔσχε τρόπον" 7 τύχη δ᾽ ἐγκοτήσασα χαϑάπαξ Mevelág 1458 ἄλλοις καινοῖς τὸν τάλανα καταπιέζει μόχϑοις. καὶ πάλιν πλοῦς μακρότερος, ναυστόλησις ἑτέρα, καὶ πόνοι διαδέχονται τοὺς παλαιτέρους νέοι καὶ πλοῦν τὸν ' Ελλησπόντιον "4ἰγύπτια πελάγη. 2 ὃ * 1 », ^ - , ἀπαίρει πρὸς τὴν «Ἵἴγυπτον, δεινὰς μετρεῖ ϑαλάσσας, 1460 καὶ χειμασϑεὶς καὶ κυμανϑεὶς ἀνέμοις βαρυϑρόοις μόγις καταίρει πρὸς αὐτήν. ἄνεισι πρὸς Πρωτέα, εὑρίσκει καὶ τὴν σύνοικον ἐκεῖ κατὰ τὴν ἹΠέμφιν, καὶ ξενισϑεὶς καὶ τιμηϑεὶς λαμβάγει τὴν ᾿ Ἑλένην, καὶ μετὰ μόχϑους ἱκανοὺς φϑάνει πρὸς τὴν πατρίδα, 1465 μετὰ τὴν Τροίὰς ἅλωσιν ὄγδοον ἔτος τρέχων X τον , Mii E RC xarà τὴν περιπλάνησιν τὴν ἐπὶ τὸν Πρωτέα. εὑρίσκει καὶ τὸν σύναιμον ἀϑλίως ὀλωλότα δόλῳ κακίστης γυναικός, ἐχίδνης μοιχαλίδος"

1446 τὸ πᾶν κατεῖχε ARR 1453 τοῦτον ἔσχε τὸν τρόπον AM 1461 κατέρρει R, ἀνέρρει M. ἄνεισιν εἰς A

bat. infans qui gestabatur in ulnis, ad parietem allidebatur. ut sim- pliciter ac breviter dicam, eiulatu cuncta replebantur, omnis calamitas, omnis acerbitas urbem invadebat. manus cruore stillabant, gladii sanguine tincti erant, pavimentum rubedine infectum, infantes proculcabantur. tandem cum rapinis et caedibus essent satiati, urbem igni tradunt et a fundamentis exurunt, prius inter alias splendidam et passim celebrem. Hoc modo bellum istud est gestum. caeterum fortuna Menelao se- mel indignata novis aliis miserum laboribus opprimit. rursum navigare coactus est multo remotius: aliae molestiae iam ante infelicem excipiunt, nimirum Hellesponticam navigationem Aegyptium mare. nam Aegyptum versus solvit: navigat periculosa per loca, et a tempestatibus fluctibus ventisque gravibus iactatus vix ad eam appetit. adscendit ad Proteum : invenit ibi coniugem in urbe Memphitica, hospitioque acceptus honorifice recipit Helenam. multos denique post labores in patriam revertitur, an- num iam post occupationem "Troiae octavum agens in oberratione, qua ad Proteum pergebat. invenit tum fratrem Minenanem misere truci- datum sceleratissimae uxoris fraude, quae moecha erat et vipera. invenit

COMPENDIUM CHRONICUM. 65

εὑρίσκει τὸν ἀδελφιδοῦν Ὀρέστην ἐφϑαρχότα, D 1470 τὸν τοῦ πατρὸς αἰσχύνοντα τὸ γένος xol τὸ λέχος À xal σὺν αὐτῷ τὴν ἀναιδῆ μητέρα Κλυταιμνήστραν. | "Hór μοι συντετέλεσται καὶ τὰ κατὰ τὴν Τροίαν ἐπιδρομάδην xal σαφῶς: καὶ δὴ λοιπὸν γραπτέον τὴν σϑεναρὰν καὶ χραταιὰν Ρωμαίων εὐποτμίαν, 1475 πόϑεν ἀρξάμενοι τῆς γῆς ἐκράτησαν ἁπάσης.

ἹΠετὰ τὴν Τροίας ἅλωσιν ivelac παῖς ᾿Αγχίσου, εἶτε φυγὼν εἴτε λυϑεὶς ἀπὸ τῶν πολεμίων, μεταναστεύει παγγενεὶ πρὸς γῆν τῆς Ἰταλίας,

| ἣν ἄλλοι μὲν ἱστόρησαν οὕτως ὀνομασϑῆναι |. 1480 ἐξ Ἰταλοῦ κατάρξαντὸς μερῶν τῶν ' Ἑσπερίων, ᾿ οἱ δ᾽ ἐξ αἰτίας ἔφασαν τοιᾶσδε σχεῖν τὴν κλῆσιν. ὃ μέγας ἥρως Ἡρακλῆς τὰς Γηρυόνος βόας P 31 ἀγεληδὸν συναγαγὼν ἦγεν ἐξ Ἐρυϑείας. εἷς οὖν ἐκείνων δάμαλις τῶν ἀπὸ τῆς ἀγέλης, - 1488 ἀποσχιρτήσας, ὡς φᾶσιν, ἀπὸ τοῦ βουκολίου, τὸ μεταξὺ νηξάμενος πέλαγος τῆς ϑαλάσσης εἰς Ἰταλίαν ἴσχυσε διαπεραιωθϑῆναι : τοῦ δὲ xa9^ οὗς ἀφίκοιτο πάντῃ πυνθανομένου & τις αὐτῶν ἑώρακε βοῦν ἀποπλανηϑέντα, 1490 ἐχεῖνοι τῆς ᾿ Ἑλληνικῆς μὴ συνιέντες γλώσσης οὐίτουλον τὸν δάμαλιν ἐκάλουν ἐγχωρίως.

| | 1470 τὸ λέχος καὶ τὸ γένος R 1475 09:» ΜῈ. 1477 ὑπὸ RR 1487 διαπεράσαι τάχει M 1488 καϑὼς AMR 1491 oví- TovÀw ARR - τὴν AR

1

et Orestem, e fratre nepotem, qui Aegisthum occiderat, tori paterni et | generis contaminatorem; quocum ille matrem etiam impudentem Cly- taemnestram peremerat.

Hactenus Menelai casus a me commemorati sunto, idque cursim et perspicue: restat ut deinceps potentem ac validam Romanorum felicita- tem describamus, unde illi exorsi terra universa potiti sint.

Post occupationem "Troiae Aeneas Anchisae filius, sive fuga elapsus sive dimissus ab hostibus, cum familia tota se confert in terram Italiam, quam alii tradidere sic appellatam esse ab Italo, qui partibus Hespe- ris imperitaverit, alii de hac causa nomen hoc habere dixerunt. magnus heros ille Hercules Geryonis boves collectos armentatim ex certamine domum ducebat. ibi cum ex iis unus vitulus ab armento boum, ceu me- moriae proditum est, resiliisset, interiecto maris pelago natatu traiecto in Italiam magna vi pervenire potuit. Hercule vero quocunque venisset interrogante num quis vidisset bovem hunc qui aberraverat, illi qui lin- guam Graecam minime intelligerent, quod Graeci damalin, vitulam more

Const. Manasses.

66 . CONSTANTINI MANASSIS

ἀπὸ τοῦ ζῴον τοιγαροῦν Οὐιταλία πᾶσα

c ε - 3- 7 j - 3 ,

ὅσην ὃ βοῦς ἐπέδραμεν ἐχεῖνος ὠνομάσϑη,

τῷ χρόνῳ δὲ μετέπεσεν εἰς κλῆσιν Ἰταλία

ἢ χρόνῳ δὲ uezé lg χλῆσι Mac. b 3 - EJ , B1495 αΑΑϊνείας οὖν σὺν τοῖς Τρωσὶ τοῖς συνεχπεπλευχύσι

* ^ 2 ^ ^ 2 ,

χρησμοὺς λαβὼν ἀπέπλεε παρὰ τὴν Ἰταλίαν.

οἱ δὲ χρησμοὶ προσέταττον ἐπὶ δυσμῶν ἐχπλέειν,..

μέχοις αὐτοῖς ἐγγένηται καταλαβεῖν χωρίον

* - « ἐν ᾧ χατασιτήσονται τὰς ἑαυτῶν τραπέζας"

1500 ἐπὰν δὲ τοῦτο γένηται, τετράποδι χρωμένους , M c - p ? ^ , καϑηγεμόνι τῆς 0008 κτίζειν ἐκεῖσε πόλιν ce * ^ 3 - * 3: 7A - , ὅπου τὸ ζῷον ἐρεισϑῇ καμὸν ἀπὸ τοῦ δρόμου,

, , ^ A 2 * ς i". τούτους λαβόντες τοὺς χρησμοὺς sic zdogsvrüv txvotrrat πεδίον δὲ τὸ “ωρεντόν ἐστι τῆς Ἰταλίας.

1505 ἐνταῦϑα πήξαντες σκηνὰς ἠρίστων ἐν δαπέδῳ. , ᾿ ^ , ΒΕ, er 2 , σελίνοις δὲ τὸ δάπεδον ἣν ἅπαν ἐστρωμένον, C καὶ ταῦτα χρείαν τραπεζῶν ἐκείνοις ἀπεπλήρουν., ἀναλωθέντων τοιγαροῦν τῶν παρατεϑειμένων , 3 , ^ 2 ^ » σελίνου τις ἐγεύσατο, καὶ μετ᾽ ἐκεῖνον ἄλλος; 1510 xoi μετ᾽ αὐτὸν ὃ συσσιτῶν, καὶ μετ᾽ αὐτὸν ὃ nac. καί τινες ἀνεβόησαν “ἡμῖν σὺν τοῖς σιτίοις. 3 , « ἀνάλωνται καὶ τράπεζαι κρότος δ᾽ ἣν ἐπὶ τούτοις - - - - , ὡς τοῦ χρησμοῦ τοῦ παρ᾽ αὐτοῖς εἰς τέλος πεφϑακότος- ἔπειτα ϑύειν μέλλοντες βωμὸν ἐδημιούργουν,

1494 μετ. τὴν κλῆσιν Ἰταλία R. 1496 περὶ Μ' 1498 ἐγγέ-

νητο RR 1509 ἐρεισϑὲν R, ἐρισϑῆ A, αἰρεϑῇῆ Μ᾿ 1505 ἠρί- στουν R 1606 δ᾽ ἦν τὸ δάπεδον ἅπαν κατεστρωμένον R.

1512 δ᾽ ἦν] οὖν AMR 1518 ἐφϑακότος R

gentis appellabant. itaque hoc ab animali tota regio Vitalia, quam bos percurrerat, est appellata. Igitur Aeneas cum 'T'roianis, qui cum ipso navigabant, acceptis ora- culis Italiam navieio petebat. ea iubebant versus Occidentem ut navi- garet, donec tandem in regionem quandam pervenisset, in qua mensas ipsi suas ciborum instar devorarent. hoc cum accidisset, quadrupede uterentur viae duce, atque ibidem urbaqm exstruerent ubi animal istuc defatigatum cursu haesurum: esset. his oraculis acceptis Laurentum per- veniunt. Laurentum vero-campus est in Italia. fixis ibi tabernaculis in pavimento prandebant. totum autem pavimentum apio constratum erat, quod ipsis mensarum usum explebat. itaque iam absumptis quae erant apposita, quidam apium gustare coepit, ac post ipsum alius, inde rur- sum alius convictor, et vicissim illi proximus. tum nonnulli exclamarunt "una cum cibis etiam ipsae mensae absumptae sunt." subsecutus est plausus, quasi iam oraculi dati finis appetiisset. hinc sacrificare volen-

COMPENDIUM . CHRONICUM. 67

1515 καὶ ϑήλειαν ἐφίστασαν ἐπὶ ϑυσίᾳ χοῖρον ἐγκύμονα τυγχάνουσαν καὶ πρὸς τὸ τίκτειν οὖσαν. μελλόντων δὲ κατάρχεσϑαι τῆς χοίρου τῶν ϑυτήρων, ἐκείνη διασείσισα χεῖρας τῶν κατεχόντων | ἐξέδραμε xal πρός τινα λόφον ὡρμήϑη. τρέχειν, 1520 ivslac δὲ παρείπετο βήμασι σχολαιτέροις, μικρὸν ὑπολειπόμενος ἐκείνης ἑκουσίως; D ὡς μὴ τοῦ δρόμου τῷ γοργῷ ϑορυβηϑὲν τὸ ζῷον ἀπὸ τῆς κατὰ δαίμονα πορείας ἐχτραπεί" ^ συνῆχε γὰρ ὡς ὃ χρησμὸς τοῦτο τετράπουν εἶπεν. 1525 ἣ μὲν viv ἐκαϑέζετο. δρόμῳ πολλῷ καμοῦσα (εἴχοσι yàg. πρὸς τέσσαρσιν ἀνέδραμε σταδίους)" «Αἰνείας δὲ τὰ ϑέσφατα βλέπων τετελεσμένα, τὸ δὲ χωρίον ἀφυὲς εἰς τὸ συστῆσαι πόλιν, μεγάλως αἰτιάσεσι τοὺς χρήσαντας ὑπῆγεν. 1530 οὕτω δ᾽ αὐτοὺς κακίζοντι καὶ καταμεμφομένῳ φωνή ποϑὲεν ἐξ ἀφανοῦς ἠκούσϑη προϊοῦσα, ἥτις καὶ μένειν ἔλεγε καὶ πόλιν ἐκεῖ κτίζειν" καταγωγὴν μὲν γὰρ αὐτοῖς ἄρτι γενέσϑαι ταύτην, ἔπειτα δὲ μετὰ καιρὸν καὶ χρόνους ᾿ἰσαρίϑμους 1535 οἷς ἂν ἢ χοῖρος ἁπαλοῖς ἐκτέκῃ δελφακίοις ἄλλην αὐτοῖς γενήσεσθαι μεγαλοπρεπεστέραν, jj μὲν οὖν χοῖρος ἔτεκεν ὅλην τριακογτάδα, καὶ χρόνοις τόσοις ὕστερον παρὰ τῶν ἐξ ZAlvelov

v P 32

-— 1516 χύειν R — 1517 ἐντέρων KR — 1596 σταδίοις KR — 1539 μονὴν (o ἔλεγε κἀκεῖ τὴν πόλιν M. an ἔλεγεν ἐκεῖ καὶ πόλιν

tes aram exstruebant suemque feminam sacrificandam sistebant, quae gravida non iam procul a partu aberat. cumque sacrifici suem petituri mox essent, manibus illa tenentum elapsa quendam ad collem procurrit. sequebatur suem Aeneas lento nonnihil gradu, spatio inter se suemque mon magno relicto data opera, ne contentione vehementiaque cursus illa perturbaretür. animadvertebát enim de hac quadrupede prolatum illud oraculum fuisse. cum ergo porca cursum iWon exiguum absolvisset, nimi- rum 24 stadia, tandem consedit; et Aeneas ea quidem quae praedicta fuerant accidisse videns, locum autem ipsüm ad urbem condendam in- eptum, auctores oraculi magnopere culpabat. inter has querelas alicunde vox quaedam ex obscuro loco prodiit et audita est, quae mom subsistere tantum. istic iuberet, sed etiam urbem. condere: nam in hoc quidem tem- pore ''roianos istic hospitium habituros, deinceps vero tot annis exactis quot enixae iam porcae fetibus numero responderent, urbem aliam longe magnificentiorem consecuturos. peperit autem porca fetus omnino tri- ginta. totidem anni cum exiissent, Aeneae posteri civitatem Albanam;

Β

€

68 CONSTANTINI MANASSIS

4 πόλις λβα γέγονε λαμπρὰ καὶ τρισευδαίμων, 1540 τότε 0^ «Αἀϊνείας τῇ φωνῇ τῇ ϑείᾳ πεπεισμένος ἐχεῖ πολίζειν ἤρξατο πόλιν “Ἰαουινίαν. καί τι συνέβη ϑαυμαστὸν ἀξιωφήγητόν τε. ᾿πρῶτα μὲν πῦρ αὐτόματος τῆς νάπης ἀνεδόϑη, ἔπειτα λύχος ἐκπηδῶν ποϑὲν ἀπὸ δρυμῶνος 1545 ὕλην ξηρὰν τῷ στόματι λαμβάνων ἐπετίϑει- ἀετὸς πτερυσσόμενος, ὄρνις μεγαλοπτέρυξ, τοῖς πτέρυξιν ἀνέκαιε τὸ πῦρ ἀναρριπίζων. ἀλώπηξ δέ vic δολερὰ τούτοις ἀντιζηλοῦσα καὶ τοῖς ἀνάπτουσι τὸ πῦρ ἀντιπαλαμωμένη 1550 σβεννύειν ἔσπευδεν αὐτὸ καὶ μαρασμὸν ἐπάγειν, τὴν κέρκον διαβρέχουσα λιβάσι ποταμίοις καὶ ταύτῃ διαρραίνουσα τὴν ξυλοφάγον φλόγα- ποτὲ μὲν οὖν οἱ ϑέλοντες ἀνάπτειν ἐπεκράτουν, ποτὲ δ᾽ ἐκείνων περιῆν ἡ ϑέλουσα σβεννύειν" 1555 τέλος ot μὲν ἐνίκησαν, 1] δ᾽ ᾧχετο φυγοῦσα. - ταῦτ᾽ οὖν Αἰνείας κατιδὼν ἐπίφϑονον τὴν πόλιν γενέσϑαι προεφοίβασε, πολλὰ δὲ κυκηϑεῖσαν μόλις ποτὲ καὶ σὺν μακροῖς καμάτοις ἐπαλλήλοις καϑυπερτέραν ἔσεσϑαι τῶν ἐπιβουλευόντων. 1560 Kol ταῦτα μὲν ἐπράχϑησαν «Αἰνείου περιόντος" ἐπεὶ δ᾽ ἐχεῖνος ἔλιπε τὸν ταραχώδη βίον, 1546 ἀετὸς δὲ zr. RR, αὐτὸς δὲ zr. A 1548 δολερῶς Α

1551 ποταμίαις Α 1552 ταύταις Α 1556 τοῦτ᾽ Α 1557 παρεφοίβασεν A 1559 ἐπιβουλευμάτων R

sane splendidam atque opulentam, exstruxerunt. id vero temporis Aeneas divinae voci obtemperans oppidum istic condere, quod Lavinia vocatum

est, coepit. acciditque mirum quiddam et commemoratione dignum. pri- .

mum sponte sua exortus est ignis in luco; deinde lupus alicunde prosi- liens e campo materiem siccam ore prehensam in ignem coniecit, aquila magnis alis vibratis ignem excitavit, vulpes denique fraudulenta cupide conatibus illorum obstans, et ignem accendentes dolis suis impediens, tota in eo fuit exstinguendo, petitis e flumine undis, quibus caudam ma- defecerat, flammam urentem respergens. hoc modo fiebat ut nonnun- quam illi superiores evaderent, qui flammam accendere volebant, non- nunquam vulpes vinceret restinguendo. tandem illis victoria potitis haec fuga sibi consuluit. haec Aeneas cum aspexisset, praedixit urbem illam invidiae expositam fore, multisque turbis exagitatam vix aliquando magnis et continentibus laboribus censecuturam ut insidiatoribus suis superior evaderet,

Atque haec quidem adhuc Aenea superstite contigerunt, cum autem

| 3

COMPENDIUM CHRONICUM. ^ 69

υἱὸς ἐχείγου γνήσιος, “σκάνιος τὴν κλῆσιν, ἀπὸ Κρεούσης γεγονὼς τῆς ϑυγατρὸς Πριάμου, : τὴν πόλιν "Ai flav. ᾧχισε σὺν τοῖς περιλειφϑ εἴσι. 1565 καὶ ταύτης ἐβασίλευσεν ᾿Φμούλιος μετ᾽ ἄλλων, οἸΝεμέτορε προσήκοντι τὰ σκῆπτρα παραρπάσας. ἦν δ᾽ ἀδελφὸς παλαίτερος ΝΝεμέτωρ ᾿“μουλίῳ, οὗ παντελῶς βουλόμενος τὸ γένος ἀφανίσαι τὸν μὲν υἱὸν προσαναιρεῖ, τὴν δέ γε ϑυγατέρα 1570 ἱέρειαν πεποίηκε ναοῦ τοῦ τῆς “Ἑστίας. γενομοθϑέτητο δ᾽ ἁγνὰς τὰς ἱερείας μένειν, παρϑενικὰς καὶ καϑαρὰς καὶ γάμων ἀπειράτους. ταύτην ποτὲ πρὸς “Ἄρεος ἄλσος πορευομένην φυλάξας τις ἐπέϑετο, xol συμφϑαρεὶς τῇ κόρῃ 1575 ἐγκύμονα πεποίηκεν. ὡς δ᾽ ἐπεγνώσϑη τοῦτο τῷ πατραδέλφῳ βασιλεῖ, τότε μὲν ἐτηρεῖτο μέχρις ὠδίνων καὶ καιροῦ τοῦ τῆς βρεφοτοκίας" ἐπεὶ δ᾽ ὃ χρόνος ἐπιστὰς ὃν ὥρισεν ἢ φύσις γαστρὸς τὸ βάρος ἔλυσε, δίδυμα δ᾽ ἦν τὰ βρέφη, 1580 τὴν μὲν χαϑείρξας ἀσφαλῶς ὃ βασιλεὺς κατεῖχε, τῶν δ᾽ ἀρτιτόκων ϑάνατον κατέγνω βρεφυλλίων, xal δίδωσι τὰ δύστηνα ῥιφῆναι xo9? ὑδάτων. ἔρριπτο δὴ τὰ δυστυχῆ σκάφης ἐντὸς τεϑέντα. ἐνταῦϑα, ϑεία πρόνοια, κατάδηλος ὑπῆρξεν 1585 7j δραστική σου δύναμις, τὸ τῆς χειρός σου χράτος.

1562 Αἰνείου α 1566 προαρπάσας M, διαρπάσας K — 1567 ἀμου- λίου AR 1569 ϑυγατέραν AM

ὶ

ille debitum naturae persolvisset, filius eius, cui nomen erat Ascanii, de Creusa Priami filia natus, urbem Albam cum "Troianis superstitibus con- didit. in ea praeter alios Amulius quoque regnavit, qui Numitori sce- ptra eripuerat, fratri suo maiori natu. cumque gentem ipsius universam abolere vellet, filio fratris interfecto filiam fani Vestae sacerdotem fecit. erat autem praescriptum legibus ut eiusmodi sacerdotes Vestales pudici- tiam cástitatemque suam conservarent et virgines Veneris expertes ma- neremt, igitur accidit aliquando ut illam ad lucum Martis ambulantem quidam invaderet vitioque puellae oblato gravidam redderet. ea re cognita rex puellae patruus illam custodiri curavit, donec pariendi tempus appe- Gisset. id cum de naturae praescripto adesset, gemellos illa peperit. quo faeto neptem suam rex inclusam arta in custodia detinuit, infantibus ad mortem destinatis, mandans ut in aquas abiecti necarentur. itaque miselli quandam in scapham impositi abiiciuntur. sed divina hic provi- dentia conspecta est, eiusque manus et efficax omnino vis declarata.

70 CONSTANTINI MANASSIS :

j| σχάφη περιτρέπεται; διπτεῖται καὶ τὰ βρέφη. Ὁ ; ἔχειτο δὲ κνυζούμενα xol τετελματωμένα. MUT φαίνεται λύκαινά n09tv σπαργῶσα vtoróxoc, ᾿ βαρυνομένη τοὺς μαστοὺς τοῦ γάλακτος τοῖς δείϑροις, c 1590 καὶ τὰς ϑηλὰς τοῖς στόμασι τοῖς τῶν βρεφῶν προσῆγε, καὶ τὸν πηλὸν ἀπέλειχε τῇ γλώσσῃ φιλανϑρώπως" ὁ, ἦσαν γὰρ σφῶν κατάπηλο, τὰ κάλλη τῶν προσώπων. βλέπει ποιμὴν τὸ γεγονός; τὰ βρέφη neuter, ^ ἀπάγει πρὸς τὴν γαμετήν, εὑρίσκει δυσϑυμοῦσαν ^ 1595 ὅτι νεχρὸν ἀπέτεκε; παραμυϑοῦται τούτοις, oos καὶ δίδωσιν ὡς ἴδια ταῦτα τὰ βρέφη. τρέφειν». ἔτρεφε ταῦτα μητριχῶς, ἐχείνη sul γνησίως," καὶ παρ᾽ ἐλπίδας μήτηρ ἦν διδύμων βοεφυλλίων. ; 4| πρὸ μιχροῦ μηδ᾽ ἐφ᾽ El τοῦτο -συγχωρηϑεῖσας 00 1600 ἄλλοι δ᾽ οὐ λύκινάν φάσιν ἐκϑρέψαι τὰ παιδία; αὐτὴν δὲ τὴν δμόλεζτρον GavorXov τοῦ ποιμένος» ἥτις κοινὸν τοῦ σώματος τὸ κάλλος ποιουμένη ^ o λοῦπα κατωγομάξετο τῇ γλώττῃ τῇ πατρίῳ, . ἦτοι κατὰ “διάλεκτον “Ἑλληνικὴν ἑταίρα", 1605 ἐπεὶ δὲ καὶ τὴν λύκαιναν σύνηϑες λοῦπαν λέγειν, τὴν ὕβριν τὴν τῆς γυνοαϊχός τινὲς ἠγνοηκότες λύχαιναν εἶπον τοῖς μασϑοῖς τὰ βρέφη διαϑρέψαις ὡς δ᾽ οὖν χαὶ διετράφησαν; τέως elg αὔξην ἦλϑον

1595 παραμυϑεῖται 1596 φέρειν A 1598 ἐλπίδα R 1603 μετογομάξεται A.

nam eversa scapha pueri quoque fuerunt eiecti. cumque roderef eos humor et coenum, in quo iacebant, accidit ut alicunde veniens lupa lacte turgens, quae non ita pridém pepererat ideoque lactis copia gravabatur, ubera infantum oribus admovéret, ipsumque lutum perbenigne ablinge- geret, quo erant illorum orà déformata et oblita. forte pastor quidam hac re conspecta infantum salüti consulit, ad uxorem eos suam defert, quam aegro affectam animo reperit, quod infantem mortuum edidisset, . hano eius calamitatem infantibus hisce oblatis solatur, quos suorum libe- rum loco educaret. illa vero materna quadam illos pietate complexa deinceps aluit, eum praeter spem gemellorum facta parens fuisset ,' quae non multo ante hoc nominis ne in uno quidem consequi potuerat, alii tradunt non lupam hos infantes nutrivisse, sed ipsam NFaustuli pastoris coniugem; quae propterea quod corporis sui formam vulgo prostitueret; paterna gentibus illis lingua lupa fuerit appellata, qua voce scorta nun- cupari consuerint, οὐ lupae similiter, ambigua nimirum significatione, nonnulli, quod feminae petulantiam cognitam habuissent, lupam uberibus. suis infantes hos aluisse prodiderunt. posteaquam educati nonnihil ado-

COMPENDIUM CHRONICÜM. 71

καὶ Ῥῶμος ὠνομάσθησαν οἱ παῖδες καὶ Ῥωμύλος, 1610 χαὶ βίον εἶχον συφορβῶν ἀγροίκων καὶ βουκόλων.

ἀγνοίᾳ δὲ Νεμέτωρος μανδρεύματα κακοῦντες,

ὃν ἔφϑη μητροπάτορά τούτων εἰπὼν ὃ λόγος,

ἑάλωσαν λῃστεύοντες τινῶν ἐνεδρευσάντων. ;

τῷ πάππῳ προσαχϑέντες δὲ καὶ γνόντες xol γνωσϑέντε 1615. τῆς βασιλείας ᾿“λβανῶν ᾿μούλιον γυμνοῦσιν,

. xul ξίφει χατασφάττουσιν ἀφύλακτον εὑρόντες, D τῷ σφῶν δὲ μητροπάτορι χαρίζονται τὰ σκῆπτρα. τούτοις ὃ πάππος δεδωκὼς χρημάτων ἀφϑονίαν xal πᾶν τὸ συμβαλλόμενον πέμπει πρὸς ἀποικίαν.

1620 ὃ γοῦν ἹΡωμύλος παρελϑὼν ἐπί τινα πολίχνην ἀπὸ τοῦ κτίστου Πάλαντος ΤΠΙαλάτιον χκληϑεῖσαν τὸ σχῆμα τὸ τῆς πόλεως ἐκεῖσε διαγράφει,

: ἄρρενα ταῦρον καρτερὸν καὶ δάμαλιν συζεύξας,

ὃ μὲν ταῦρος ἔνευεν ἔξω πρὸς τὸ πεδίον,

ο΄ 1698 ἢ τούτῳ συζυγοῦσα δὲ δάμαλις πρὸς τὴν πόλιν.

συμβολικῶς δ᾽ ἐπηύχετο Ῥωμύλος διὰ τούτων

' τοὺς ἄνδρας μὲν τοῖς ἔξωϑεν γίνεσϑαι φρικαλέους,

᾿ν- τὰς δὲ γυναῖχας ἔσωϑεν γονίμους χρηματίζειν, πιστὰς μενούσας, οἰκουροὺς καὶ φύλακας τῶν ἔνδον. Ῥ 84

1680 ἔπειτα βῶλον τῇ χειρὶ λαβὼν ἀπὸ τῶν ἔξω

ἔνδον ῥιπιτεῖ τῆς πόλεως, εὐχόμενος ἐπαύξειν

᾿ τὰ πράγματα τῆς πόλεως ἀπὸ τῶν ἀλλοτρίων.

^ 1527 γενέσθαι AM

levissent, indita sunt eis Remi Romulique nomina, vitam subulcorum et: bubuleorüm agrestem agentibus. cumique per ignorantiam Numitoris cau- las affecissent detrimento, quem iam rumor erat ipsorum avum maternum esse, in illis latrociniis capti sunt a nonnullis, qui eis insidias struxe- rant. ad avum perducti, et ultro citroque cogniti, Amulium non tantum : Albano regno spoliant, sed etiam ferro destitutum a satellitibus obtrun- cant, suoque avo materno sceptra restituunt. is vero cum magnas els opes atque pecunias largitus fuisset, instructos eunctis rebus necessariis ad deducendam coloniam ablegat. «quare delatus ad oppidulum quoddam. Romulus, eui Palatii nomen esset ab auctore Palante, figuram urbis ibi delineat, iunctis mare tauro et iuvenca. taurus foras campum versus spectabat: iuvenea vero sub unum cum eo iugum redacta, respiciebat utem, a pictura, ceu notis quibusdam, innuebat optare se Romulus ut extraneis viri formidabiles essent, feminae vere domi fecundae forent, suis maritis fidae, observatrices aedium, earumque rerum custodes quae res aedibus existunt. post haec glebam extrinsecus iacentem in manum sumptam in urbem coniecit, voto concepto ut ex alienis haec res publica

— ——'"'ÁiUueorn penne

72 -. CONSTANTINI MANASSIS

καὶ ταῦτα διαϑέμενος ἐν σάλπιγγι σημαίνει. τὴν χλῆσιν τὴν τῆς πόλεως, καὶ Ρώμην ὀνομάζει. 1635 καὶ πλῆϑος συλλεξάμενος ἀπὸ τῆς περιχώρου, ἄνδρας, γυναῖκας, μείρακας, τριγέροντας, ἐφήβους, ἰσοπολίτας τίϑησι καὶ κατοικίζει πάντας. , Καὶ πρῶτος οὗτος βασιλεὺς καϑίσταται Ῥωμαίων, καὶ μετὰ τοῦτον ὃ Νουμᾶς, καὶ μετὰ τοῦτον Τύλλος, 1640 καὶ μετ᾽ αὐτοὺς ὃ ἸΠάρκιος ἄγκος ὠνομασμένος (τὴν γὰρ ἀγκύλην τοῦ ποδὸς εἶχε πεπηρωμένην), καὶ μετ᾽ αὐτὸν Ταρχύνιος πέμπτος ἀπὸ Ῥωμύλου, μηδὲν αὐτῷ προσήχουσαν λαβὼν τὴν βασιλείαν" τοῖς γὰρ παισὶν ὠφείλετο IMagzíov βασιλέως. 1646 γαμβρὸς τοῦ Ταρκυνίου δὲ Τύλλιος μετ᾽ ἐκεῖνον, ὃς ἀπὸ βρέφους, ὥς φασι, κἀκ πρώτης ἡλικίας. ἐπωνομάσϑη σέρβιος ὡς γεγονὼς ἐκ δούλης" δύναται γὰρ τὸ σέρβιος δοῦλον παρὰ Ῥωμαίοις. οὗτος συνῆψε τὰς αὐτοῦ πρὸς γάμον ϑυγατέρας 1650 τοῖς βασιλέως υἱωνοῖς «“Ιευκίου Ταρκυνίου, ὧνπερ μιᾶς ἐπιβουλῇ καὶ τρόπῳ μιαιφόνῳ καὶ τῆς ζωῆς καὶ τῆς ἀρχῆς ὃ τάλας ἐστερήθη. καὶ μετ᾽ αὐτὸν Ταρχύνιος ὃ Σούπερβος κατῆρξεν, ὃς προσφερόμενος ὠμῶς καὶ φιλυπερηφάνως 1655 καὶ τῇ βουλῇ καὶ τῷ κοινῷ Σούπερβος ἐπεκλήϑη" τὸν δ᾽ ἀλαζόνα παρ᾽ αὐτοῖς 7j λέξις ἑρμηνεύει.

1647 γεννηθεὶς MR 1651 γνώμῃ AR 1655 ὠνομάσϑη MR

incrementum sumeret. quibus ita peractis, signo tuba dato nomen urbis edidit, ut Roma nuncuparetur. cumque de finitimis regionibus hominum turbam, virorum scilicet, mulierum, adolescentum, senum iuvenumque collegisset, omnes eodem civitatis uti iure permisit et in coloniam re- cepit. - Hoc modo primus Romulus rex Romanorum fuit. ei Numa successit, Numae 'Tullus, 'T'ullo Marcius, Ancus cognomento, quod curvaturam pe- dis, quae ancyle Graecis est, mutilatam haberet. post hunc regnavit quintus a Romulo Tarquinius, potitus imperio nihil ad se pertinente: nam Marcii liberis illud debebatur. "l'arquinio successit gener "Tullius, qui a puero, ceu perhibent, ac prima aetate Servii nomen habuit tan- quam e serva natus, quippe mancipia servi apud Romanos dicuntur. filias suas L. Tarquinii regis nepotibus nuptum dedit. earum unius insidiis et cruento consilio miser vitam cum regno amisit. secutus est eum '"Tar- quinius Superbus in imperio, qui cognomentum hoc Superbi tulit ex eo quod crudeliter et superbe tam erga senatum quam plebem sese gereret: nam superbi apud Romanos appellantur, qui sunt arrogantes. accessit

Sus ,» Ὁ - a a RN

Ao e m -———mm —————MEÉaaiprue vue

"uu":

COMPENDIUM CHRONICUM. 73

πρὸς τοῦτον τὸν Tagxiviov ἀφίκετο γυνή τις

βίβλους ἐννέα φέρουσα χρησμῶν τῶν Σιβυλλείων,

ἀπεμπολῆσαι δ᾽ ἤϑελε τῷ βασιλεῖ τὰς βίβλους. 1660 ἐπεὶ δὲ τὸ ζητούμενον ἐκεῖνος οὐχ ἐδίδου,

πυρὶ τὰς τρεῖς κατέφλεξε, καὶ πάλιν προσελϑοῦσα

τιμῆς ἐπώλει τῆς αὐτῆς τὰς καταλελειμμένας.

ἀλλ᾽ ἔδοξεν ἀσύνετος ἐν τούτῳ τοῖς παροῦσιν,

καὶ πάλιν τρεῖς πυριφλεγεῖς ἐγένοντο τῶν βίβλων. 1665 ἦλθεν ἐκ τρίτου πρὸς αὐτόν, καὶ τῆς τιμῆς τῆς ἴσης

τὰς τρεῖς ἐδίδου τὰς λοιπάς. ϑαυμάσας δ᾽ ἐπὶ τούτοις

ὃ βασιλεύς, καὶ μάντεων πυϑόμενος δοκίμων,

“ἐκέλευσε τῇ γυναικὶ δοϑῆναι τὸ χρυσίον.

τὴν δὲ λαβοῦσαν τὸ δοϑέν, καὶ μετ᾽ ἐπιμελείας 1670 τηρεῖν τὰ: βίβλους φράσασαν, εἶδεν οὐδεὶς οὐκέτι"

αἱ βίβλοι δὲ γεγόνασι σωτήριοι τῇ πόλει.

τούτου ναὸν οἰκοδομεῖν ἐν Ῥώμῃ βουληϑέντος

βόϑρευμα μὲν ὠρύσσετο ϑεμέϑλων ὑπογαίων,

τῆς δ᾽ ὀρυγῆς ἐπὶ πολὺ τὸ βάϑος προϊούσης 1675 εὑρέϑη κάτω κεφαλὴ νεοσφαγοῦς ἀνθρώπου,

αἷμα θερμὸν καὶ νεαρὸν χεόμενον δεικνῦσα,

καὶ πρόσωπον παρεμφερὲς ἔχουσα τοῖς ἐμπνόοις.

ὅπερ μαϑὼν ἐν Τυρρηνοῖς δόκιμος τερασχόπος

ἔφη τὴν πόλιν κεφαλὴν πολλῶν ἐϑνῶν γενέσϑαι, 1680 πλὴν διὰ ξίφους καὶ σφαγῶν καὶ λιμνασμῶν αἱμάτων.

1667 μάντιων χρησάμενος δοκίμοις M 1673 ὑπογείων R

aliquando mulier quaedam, novem libros Sibyllinorum oraculorum affe- rens, quos regi se vendituram diceret. «cum autem ille pretium ab ea postulatum non daret, igne tribus exustis, rursum rege convento priori aestimatos pretio reliquos eidem offerebat. cumque parum mentis com- pos esse videretur iis qui aderant, iterum tres ex iis in ignem coniectos absumpsit. hoc modo tertium regem adit, et tres solos reliquos ei pro eodem pretio venum exponit. ea res cum regi admirationi esset, proba- tos vates secutus aurum adnumerari mulieri iubet. quo illa recepto, cum monuisset eos libros diligenter asservandos esse, deinceps a nemine mor- talium conspecta est. libri autem isti salutares urbi fuerunt. idem "Tarquinius cum extruere templum Romae vellet, iamque pro subterraneis fundamentis magnam ad profunditatem fodiendo perventum foret, sub terra caput hominis recens interfecti repertum est, in quo calidus iamque primum effusus is conspiceretur, et facies vivae similis. hoc cum prodigiator apud 'Tyrrhenos celebris accepisset, urbem Romam caput multarum gentium futuram praedixit, sed nonnisi per gladios caedes et

D

P 35

74 CONSTANTINI. MANASSIS-

ἐντεῦϑεν ὃ Τ᾽ αρπήϊος μετωνομάσϑη λόφος ἐκ τῆς φανείσης κεφαλῆς Καπιτωλῖνος λόφος " κάπουτ γὰρ ἣ κεφαλὴ κατὰ Ρωμαίων γλῶσσαν. Χρόνοις μὲν οὖν ἐφ᾽ ἱκανοῖς ἣ τῶν Ῥωμαίων πόλις;

1685 πόλις ἢ μέγαλόπολις, ἦν ὑπὸ βασιλεῦσιν" ἐπεὶ δὲ παρηνόμησεν δ᾽ παῖς τοῦ Ταρκυνίου καὶ «“Ἰουκρητίαν ἤσχυνε τὴν σωφρονιχωτάτην, τὴν Κολατίνου γαμετὴν ἀνδρὸς εὐγενεστάτου; ' τότε δὴ πάντες εἷς ταὐτὸ “Ῥωμαῖοι συνελϑόντες

1690 κατάλυσιν ψηφίζονται τοῦ βασιλείου κράτους,

Β κυροῦσι δὲ προβάλλεσθαι xaT^ ἔτος xovovAlove, : ὕπερ δηλοῖ καϑ' Ἕλληνας συμβούλους ἢ προβούλους; otc Ἕλληνὲς ὠνόμασαν ὑπάτους μετὰ ταῦτα, |

. τὸ μεγαλεῖον τῆς αὐτῶν ἀξίας κατιδόντες.

1695 ἀπελαϑέντων τοιγαροῦν ἐκ Ῥώμης τῶν τυράννων, πρῶτοι τῶν ἄλλων ἔλαβον ὑπατιχὴν ἀξίαν Ταρχύνιός τε «“εύκιος, ἀνὴρ τῆς “«Ἰουχρητίας, καὶ «“Τεύκιος Ἰούνιος, ὃν Βροῦτον ἐπεκάλουν. ἀλλὰ διηγήητέον μοι καὶ τὰ περὶ τοῦ Βρούτου.

1700 Πάρκιος ἦν τις εὐγενὴς ἀνὴρ παρὰ Ρωμαίοις, καὶ πλούτῳ βρίϑων περιττῷ καὶ δὴ τιμῇ προέχων. τούτῳ βασκήνας ὃ δεινὸς Ταρχύνιος τοῦ πλούτου

C αὐτὸν uev ξίφει δίδωσι, καὶ σὺν αὐτῷ τὸν παῖδα,

L9»

*

pro vv. 1681 —2 unum M; ἐντεῦϑεν Καπετώλιον ὃ τόπος ὠνομά- 627. 1688: γὰρ] καὶ yàg? 1698 ἀπεκάλουν vulgo 1701 τῇ RR 1702 βασκαίνων M

sanguinis effusiones. hinc factum ut collis, qui antea "Tarpeius diceba - tur, ab illo capite deinceps Capitolium vocaretur. Fuit autem ingens haec Romanorum urbs longo tempore sub regum dominatu. posteaquam vero "Tarquinii filius improbe se gessit, et ca- ,Stissimam illam Lucretiam, Collatini nobilissimi viri coniugem , violavit, Romani coactis omnium ordinum hominibus regibus suam potestatem ab- rogarunt, decreto facto ut in annos singulos consules ab eo tempore de- signarentur. ea vox tantum valet ac si consultores vel provisores dicas. Graeci quidem illos deinceps hypatos, hoc est supremos, vocarunt, am- plitudine dignitatis eorum considerata. pulsis igitur ex urbe tyrannis, primi consularem dignitatem consecuti sunt L. "'arquinius Lucretiae ma-^ ritus, et L. Iunius cognomento Brutus; de quo mihi quaedam commemo- randa sunt. ᾿ Marcius quidam Romae vir nobilis erat, tam opibus quam dignitate praestans. ei cum acer ille Tarquinius ob facultatum amplitudinem in-

Tp

COMPENDIUM CHRONICUM. 75

γενναῖον ὄντα καὶ καλὸν καὶ ζηλωτὸν ἐν πᾶσιν 1706 χαὶ φαίνοντα παράστημα ψυχῆς ἀνδροκαρδίου, κἂν & τῷ βίῳ περιῆν οὐκ ἂν ὑπομενοῦντα μὴ τιμωρῆσαι τῷ πατρὶ κατὰ τῶν ἀνελόντων. αὐτὸν μὲν οὖν τὸν Π]άρκιον Tagxéóviog κτιννύει, τὸν δ᾽ ὄλβον μετατίϑησιν ἐν δόμοις βασιλείοις. 1710 ὃ Βροῦτος οὗτος τοιγαροῦν παῖς ὑπάρχων Mapxlov, χαὶ κατιδὼν τὴν τοῦ πατρὸς σφαγὴν ἀδικωτάτην, καὶ συνιδὼν ὡς νουνεχὴς ὅτι συγκινδυνεύσει σὺν τῷ πατρὶ καὶ τἀδελφῷ καὶ συναποϑανεῖται; βουλὴν βουλεύεται καλήν" πλάττεται γὰρ μωρίαν 1715 καὶ σκέπτεται παράνοιαν, κἀντεῦϑεν ἀποφεύγει τὸ προσδοκώμενον κακόν, τὸν ἐκ τοῦ ξίφους πότμον. ἐντεῦϑεν κατωνύμαστο τοῖς ἀγνοοῦσι Βροῦτος " δηλοῖ δ᾽ ἡ λέξις τὸν μωρὸν καὶ φρένας βεβλαμμένον. τ μετάγει δ᾽ οὖν Ταρκύνιος τοῦτον ἐν ἀνακτόροις, 1720 κήδεσθαι μὲν ὡς συγγενοῦς κἀκ τῶν αὐτῶν αἱμάτων τοῦ Βρούτου προσποιούμενος καὶ δῆϑεν κατοιχτείρων, a0 δ᾽ ἀληϑὲς βουλόμενος συμιπαίστορα τοῖς τέχνοις τοῖς ἑαυτοῦ χαρίζεσθαι ψυχαγωγίας χάριν, οἷς καὶ συνὼν γελοιασμοὺς καὶ παιδιὰς προυξένει- 1725 ἀποσταλέντων δέ ποτε τῶν παίδων Ταρκυνίου ἐπὶ “]ελφοὺς ὡς πεύσαιντο περὶ λοιμιώδους νόσου, καὶ Βροῦτος συνεπέμπετο τέρψων αὐτοὺς παιγνίοις.

1705 φέροντα R 1713 σὺν] xol R 1719 ἐπάγει R 4721 xezowceigos M

,

videret, hominem una cum filio perimit, iuvene generoso, pulchro, apud:

omnes amabili, iamque fortitüdinis animi certa quaedam indicia de se praebente; quae ipsa res ei mortem attulerat, metuente "Tarquinio ne, si superstes relinqueretur, haudquaquam sibi temperáret quo minus se de patris interfectoribus uloisceretur, hoo pacto cum Marcium "Tarqui- nius e medio sustulisset, opes eius in aedes regias transfert. habebat autem Marcius alterum quoque filium Brutum, qui caede patris iniustis- sima considerata, simülque sapienter animadverso futurum ut idem cum patre ac fratre mortis periculum adiret, consilium longe pulcherrimum capit. mam stultitia vesaniaque simulata, quod imminebat malum, eva- dit. hine aphd ignaros Brutus appellabatur, quae vox stultum et amen- tem significat, eum 'T'arquinius in regiam ad se transtulit, simulans qui- dem se Bruti euram gérere, ouius ipsum miseresceret ob generis pro- pinquitatem (erant enim. eodem orti sanguine), reapse vero cupiebat cum filiis suis collusorem dare, de cuius consuetudine voluptatem cape- rent. itaque versabatur inter liberos regios, eisque ludendi et ridendi materiem suppeditabat. cum autem aliquando filii T'urquinit Delphos ab-

76 CONSTANTINI MANASSIS

P 36 οἱ μὲν οὖν τὸν Ξπόλλωνα δώροις ἐδεξιοῦντο,

ὃ Βροῦτος βακτηρίαν δὲ ξυλίνην διατρήσας

1780 ὅλην δι᾽ ὅλης ὡς Φὐλὸν χρυσῆν ἔκρυψε ῥάβδον, καὶ ταύτην ὡς ἀνάϑημα κεχάριστο τῷ Φοίβῳ. ἀλλ᾽ οὗτοι τὴν εὐμήχανον σοφίαν τὴν τοῦ Βρούτου. καὶ τὸ στερρὸν καὶ δυνατὸν μηδ᾽ ὅλως ἐπιγνόντες κατέπαιζον ἐτώϑαζον ὕβριζον ἐμωκῶντο

1735 τοιοῦτον προσενέγχκαντα τῷ χρησμοδότῃ δῶρον. μέλλοντες δὲ τοῦ Ζ.ελφικοῦ τεμένους μεταβαίνειν ἠρώτων τὸν ᾿4πόλλωνα τίς τῶν Ρωμαίων ἄρξει. ὃ δ᾽ ἀπεφοίβασε τρανῶς, ὃς πρῶτος τὴν μητέρα, φϑάσει περιπτυξάμενος. συνῆκεν οὖν ὃ Βροῦτος,

B 1740 ἐχεῖνοι δ᾽ οὐκ ἐπέγνωσαν τί τῷ χρησμῷ δηλοῦται.

κοινῇ δὲ σχεῖν βουλόμενοι τὸ κράτος καὶ τὸ στέφος ἅμα συνέϑεντο τὴν σφῶν προσπτύξασϑαι μητέρα.“ καὶ μέντοι προσεπτύξαντο, Βροῦτος δ᾽ ἐχβὰς τοῦ σκάφους, πρηνὴς πεσὼν ἐπὶ τῆς γῆς ἐκείνην κατεφίλει... (ct

1745 Ἐἶχε μὲν οὖν προσποίητον ὃ Βροῦτος τὴν μωρίαν" ὡς δ᾽ ἐφημίσϑη τὸ συμβὰν περὶ τὴν “Ἰοὐκρητίαν, τὸ πᾶν ἐδημοσίευσε; καὶ πρῶτος ἐφορμήσας ᾿ καὶ συγκαλέσας τὴν πληϑὺν xol λόγοις ἐφοπλίσας

1738 συνετὸν AM 1784 μετέπαιξον ἃ 1735 ἐπιφέροντα M 1737 τίς κρατήσειε “Ῥωμαίων ARR

legarentur a patre, sciscitatum Apollinis oraculum de morbo pestilente, qui tum grassabatur, etiam Brutus eis adiunctus est, qui ridiculis ipsos exhilararet. illi Delphos ingressi muneribus Apollinem sibi conciliabant. Brutus autem ligneo baculo perforato virgam in eo prorsus auream ti- biae in modum abdebat, eamque Phoebo tanquam donarium dicabat et offerebat. astutam hanc callidamque Bruti sapientiam, solidi plenam in- &enii, cum illi nequaquam animadverterent, hominem irridebant insecta- bantur exagitabant subsannabant, qui munus eiusmodi oraculorum auctori obtulisset. inde iam e templo Delphico discessuri Apollinem interroga- bant, quisnam ex iis Romanorum imperio potiturus esset. ad ea respon- debat Apollo perspicue, futurum ut hoc illi contingeret qui prior matrem complexus fuisset. mox Brutus animadvertit quid hoc oraculum sibi vel- let, illis rem totam ignorantibus. cumque placuisset ut aequa potestate imperium administrarent, decreverunt omnes simul matrem amplecti, sicut etiam fecerunt. at Brutus, ubi primum e navi fuisset egressus, pronus in terram cecidit et eam exosculatus est.

Hoc modo Brutus data opera stultus erat. verum posteaquam de eo rumor fuisset diditus, quod acciderat Lucretiae, primus rem publi- cam capessebat, populum excitabat convocabat perorando armabat,

COMPENDIUM CHRONICUM. 71

κατάλυσιν ἐπενεγκεῖν ἴσχυσε τοῖς τυράννοις,

1750 τῷ Ταρχυνίῳ δή φημι καὶ τοῖς ἐκείνου τέχνοις.

ἹΠετὰ γοῦν τὴν κατάλυσιν ὕπατοι πάντων πρῶτοι

“Ρωμαίοις κατεστάϑησαν Βροῦτος καὶ Κολατῖνος, xal μετ᾽ ἐκείνους ἕτεροι, καὶ μετ᾽ αὐτοὺς παντοῖοι, Κάσιοι καὶ Κικέρωνες καὶ “Τεύκολοι καὶ Κάτλοι,

1755 Κάτωνες καὶ Σχηπίωνες, Πομπήϊοι καὶ ΣΣχαῦροι. 3j τηλικαύτη γοῦν ἰσχὺς καὶ τὸ τοσοῦτον κράτος ἐν ἔτεσιν ἑξήκοντα πρὸς τοῖς τετρακοσίοις καὶ πρὸς ἑτέροις τέσσαρσιν οὕτως ἐκυβερνᾶτο μέχρις Γαΐου Καίσαρος, ὅστις τὴν ὑπατείαν

1760 εἰς βασιλείαν ἤμειψε καὶ καταδυναστείαν. εἰ δέ ποτε κατήπειξε πραγμάτων ἀστασία καὶ τὸ πολύστροφον αὐτῶν καὶ τύχης δυσκληρία, συγερχομένης τῆς βουλῆς, ἀλλὰ καὶ τῶν ὑπάτων, διχτάτωρ εἷς ἐγένετο πάνταρχος αὐτοκράτωρ

1765 (τὴν δ᾽ ἀνυπεύϑυνον ἀρχὴν 7j λέξις ἑρμηνεύει χαὶ τὴν αὐτοχρατορικὴν πάντων οἰκονομίαν)" τῆς ζάλης τῶν πραγμάτων δὲ καταστορεννυμένης τὸ χράτος ἀπετίϑετο τῆς αὐτοχρατορίας. Γάϊος δὲ γενόμενος δικτάτωρ αὐτοκράτωρ,

1770 καὶ κατατροπωσάμενος μυρίας ἐϑναρχίας, καὶ τῶν Ρωμαίων τὴν ἰσχὺν ἄχρις αὐτῶν Γαδείρων καὶ μέχρι καὶ πρὸς ἥλιον ἀνίσχοντα πλατύνας, μετὰ τὰς νίχας φϑονηϑεὶς καὶ τὰς τροπαιουχίας,

1755 ΤΠομπήοι τε καὶ RR —— 1758 ἐκυβερνῶντοΒ —— 1771 μέχρις R.

efficere denique poterat ut imperium tyrannis, Tarquinio nimirum eius- que liberis, abrogaretur.

Post hanc abrogationem primi apud Romanos consules creati sunt Brutus atque Collatinus. eos alii secuti sunt omnis generis, Cassii, Ci- cerones, Luculli, Catuli, Catones, Scipiones, Pompeii, Scauri. ac tanta sane potentia tantumque imperium 464 annis hoc pacto administratum est, nd Gaium usque Caesarem, qui consulatum in regnum dominatumque pe- culiarem convertit. quodsi aliquando rerum instabilitas et iniquitas for- tunae sic postularet, conveniente senatu et consulibus dictator unus sum- ma cum potestate creabatur, qua quidem voce significatur imperium ra- tionibus reddendis haud obnoxium et administratio rerum omnium impe- ratoria. deinde hac tempestate sedata dictator se magistratu abdicabat. Gaius autem Caesar, cum dictator creatus summam hanc potestatem ac- cepisset, de sexcentis nationibus victis tropaea statuisset, Romanorum potentiam ad ipsa usque Gadira solemque orientem prolatasset, post tot victorias et tropaea petitus invidia, sententiam longe iniquissimam con-

ITTS Ww T. ' Pod

178 .CONSTANTINI : MANASSIS:

καὶ πρός τινων ἀναμαϑὼν (οἷα τυρεύεις, q3óye!)

1776 ὡς κατ᾽ αὐτοῦ κεχύρωται ψῆφος ἀδικωτάτη, ;

πρὸς τῶν πραγμάτων βιασϑεὶς χωρεῖ πρὸς τυραννίδα, P 37 xol συμπλακεὶς τοῖς κατ᾽ αὐτοῦ γενναίως ἐπιοῦσι,

καὶ καταγωνισάμενος καὶ πάντων κυριεύσας,"

τὸ κράτος περιζώγνυται τῆς αὐτοκρατορίας.

1780 Οὗτος ὃ Καῖσαρ παιδικὴν ἄγων τὴν ἡλικίαν. 2 xa9^ ὕπνους ἔδοξεν ἰδεῖν πρᾶγμα δηλοῦν τὸ μέλλον» ὡς τῇ μητρὶ μιγνύοιτο καὶ συνασχημονοίη..

- ἐτέχϑη δὲ κἀν τοῖς αὐτοῦ τέρας ἱπποφορβίοις,. ἵππος βοείαις ἐν χηλαῖς τοὺς:πόδας ὡπλισμένος, ᾿

1785 μόνον δ᾽ αὐτὸν ἐδέχετο Γάϊον ἀναβάτην, χαϑάπερ τὸν ᾿4λέξανδρον ἵππος ὃ Βουκεφάλας.

Τούτῳ τῷ Καίσαρι καιγὸν τοιοῦτόν τι συνέβη.

γυγή τις ἐπαφρόδιτος συνέζευκτο γαμέτῃ"

" Νέρων ὃ ταύτης ἦν ἀνήρ, Geli δὲ Ἰουλία.

1790 ταύτην τεχοῦσαν Νέρωνι τῷ συνοικοῦντι παῖδα

καὶ πάλιν σχοῦσαν ἐν γαστρὶ καὶ τὴν νηδὸν πλησϑεῖσαν καὶ τῆς ἐγκυμονήσεως ἄγουσαν ἕκτον μῆνα ὃ Καῖσαρ ἤϑελε λαβεῖν εἰς γάμου: κοινωνίαν, καὶ Νέρωνα κατήπειγεν αὐτῷ κατεγγυῆσαε.

1795 τὴν γαμετὴν καὶ πατρικῶς ταύτην νυμφοστολῆσαι. πείϑεται Νέρων, οὐχ ἑκὼν δίδωσι τὴν γυναῖκας ἡ δ᾽ ἐπιστάντος τοῦ καιροῦ τίχτει παιδίον ἄρρεν.

1786 Βουκεφάλος M 1789 ὁ ταύτης] ἐκείνης M 100420 βρε- φίον Μ

tra se latam audiens, rebus ipsis ita cogentibus ad tyrannidem occupan- dam animum adiecit. cumque manum cum iis conseruisset qui magnis freti viribus eum invadebant, omnesque devictos in potestatem redegis- set, dominatum imperatorium in se translatum usurpavit.

Quo tempore puerilem adhuc aetatem agebat, visus est sibi per quietem aliquid videre, quo secuturus hic eventus indicaretur, nimirum se citra pudorem ullum matris amplexibus usum fuisse. praeterea natum est in eius equili prodigium, videlicet equus , cuius pedes ungulae bubu- lae munirent, et qui solum Caesarem vectorem acciperet, quemadmodum Bucephalus solum Alexandrum admittebat.

Eidem Caesari novum quiddam huiusmodi accidit. erat .venusta mulier lulia cum marito Nerone nupta, cui posteaquam liberos aliquos peperisset ac rursus uterum sexto lam mense ferret, Caesar eam sibi coniugem poscebat, et Neronem urgebat ut uxorem suam ipsi, tanquam si pater esset, desponderet. paret invitus Caesari Nero, coniugem ei suam íradit; quae ubi pariendi tempus appetiisset, filium marem edidit.

COMPENDIUM CHRONICUM. 79

κἀντεῦϑεν ἐξενήνεχτο δημώδης παροιμία “τοῖς εὐτυχοῦσι καὶ λαμπροῖς καὶ τρίμηνα παιδία. 1800 Τῶν γοῦν χατὰ τὸν Καίσαρα τοῦτον ἱστορηϑέντων λοιπὸν διηγητέον μοι πόϑεν ἐχλήϑη Καῖσαρ. oi μέν φάσιν ὡς τῆς μητρὸς κατὰ γαστρὸς ἐχούσης χαὶ μὴ φϑασάσης ἐχτεκεῖν, ἀλλὰ προαπελϑούσης, ἀνέτεμον οἱ προογεγεῖς ἐκείνης τὴν γαστέρα, 1805 καὶ ζῶν ἐχεῖϑεν. ἔμβρυον καὶ πνέον ἐξελόντες ' — Καίσαρα κατωνόμασαν ὡς ἀνατετμημένονγ, ἄλλοι δὲ πάλιν λέγουσι τῆς κεφαλῆς τὴν χόμην “Ῥωμαίους λέγειν καίσαριν" Καῖσαρ γοῦν ἐπεκλήϑη Τάϊος ὡς εὐπλόκαμος ἢ μᾶλλον ὡς δασύϑριξ. 1810 ἕτεροι δὲ Ῥωμαϊκὰς γράψαντες ἱστορίας φασὶν ὡς τούτου προσγενὴς τοῦ Καίσαρος Γαΐου -τρισαριστεὺς ἀναφανείς, ὅτε. Καρχηδονίοις “Ῥωμαῖοι συνεπλέχοντο, καὶ δόρατι καιρίως βαλὼν τὸν ἀνταγωνιστὴν καὶ κατατραυματίσας 1815 ἐλέφαντος ὀχούμενον ἄνωϑεν εὐρυστέργου αὐτῷ πρὸς γῆν κατήνεγκεν ἐλέφαντι, κἀντεῦϑεν ἔσχεν ἀρχὴν τὴν Καίσαρος λαμπρὰν προσωνυμίαν" χαίσαρες γὰρ. ἐλέφαντες τοῖς Φοίνιξι καλοῦνται... ix τοῦ προγόνου τοιγαροῦν τοῦ προηριστευκότος 1820 Καίσαρες ἐπεχλήϑησαν οἵ προσγενεῖς ἐκείνῳ, τιμὴν μεγίστην ἑαυτοῖς ἐντεῦϑεν προξενοῦντες.

1805 ἐκεῖνον M 1808 καισάρην M 1810 γράφοντες M 1816 κατέρραξεν R

unde vülgo tritum illud proverbium natum est: "nobilibus et splendidis mense tertio liberi nascuntur."

Licet autem his de Caesare proditis illud etiam adiungere, unde Caesaris nomen habuerit. sunt qui tradant eius matrem gravidam eniti non potuisse, sed fuisse ante partum exstinctam; quo factum sit ut eius propinqui iuberent uterum aperiri. de quo cum fetus vivus prodiisset, Caesarem dixere tanquam excisum. alii volunt comam capitis apud Ro manos caesariem appellari, Gaiumque Caesaris nomen habuisse, quod

»densaque caesarie praeditus esset. denique nonnulli sunt rerum scriptores, qui memoriae prodiderunt fuisse quendam Gai Caesaris gentilem , qui praeclaris facinoribus editis eo tempore quo Ro- mani et inenses bellum inter se gerebant, etiam letali hastae vul- nere adversarium elephanto insidentem una cum ipsa bellua in terram prostraverit, indeque gloriosum Caesaris cognomentum acceperit: nam eo vocabulo Poenis elephantos appellari. ab hoc igitur ceteros gentiles aique posteros ipsius Caesares fuisse dictos, honoris ab eodem non pa- rum consecutos,

P 38

80 CONSTANTINI MANASSIS :

ἹΠερὶ μὲν τούτων ἱκανῶς" ἡμῖν δ᾽ ἐπανιτέον ἐπὶ τοῦ λόγου τὸν εἷρμόν. μέλλοντος γὰρ ἐχϑνήσκειν τοῦ καλλινίκου Καίσαρος τοῦ τολμηροχκαρδίου, | 1825 ἔδοξε βλέπειν 7j γυνὴ τούτου κατὰ τοὺς ὕπγους κατὰ τῆς τούτου κεφαλῆς πεσοῦσαν τὴν οἰχίαν, τὸν ἄνδρα δὲ κατάρρυτον αἵμασι γεγονότα οἰκτρότατα καταπεσεῖν ἐπὶ τοὺς ταύτης κόλπους. ἐσφάγη γοῦν ἐλεεινῶς τῆς ἀγορᾶς ἐν μέσῳ, 1880 ἐπιϑεμένων δολερῶς Κασίου τε καὶ Βρούτου. Γαΐου τοίνυν Καίσαρος οὕτως ἀπολωλότος ἀδελφιδοῦς εἰσποίητος υἱὸς ἐκείνου, Καῖσαρ ὃ σεβαστὸς ἐπικληϑείς, ἐλάβετο τῶν σκήπτρων, τὸ μὲν ᾿Οχτάβιος αὐχῶν ὡς κύριον ἐκ βρέφους, 1835 “4Ἵ“ὔγουστος μετὰ ταῦτα δὲ κληϑεὶς ὡς ηὐξημένος. οὗτος ὑπῆρξε μόναρχος εἷς πιλέον ἐχταϑείσης καὶ τῆς ζωῆς καὶ τῆς ἀρχῆς εἰς ἄκρα γῆς φϑασάσης. τοῦτον 7j μήτηρ κύουσα κατεῖδεν ἐν ὀγείροις σπλάγχνον αὐτῆς εἷς οὐρανὸν ὡς ἁρπαγὲν ἀνέπτη. 1840 ἄρτι δ᾽ ἐκχύπτοντος ὑγρῶν ἐκ μητρικῶν ϑαλάμων, ἔδοξε βλέπειν ὃ πατὴρ αὐτοῦ κατὰ τοὺς ὕπνους ὧς ἐκ τῶν κόλπων ἔφαυσε τῆς τούτῳ συνοιχούσης ἥλιος ὃ τερψίμβροτος ὃ μέγας ἡμεράρχης. ὡς δὲ προῆλϑε βράδιον ἐκ τῆς οἰκίας τότε, 1845 ἀστεροσχόπῳ ἐντυχὼν ἤρετο τὴν αἰτίαν. ἐχείνου δὲ τὴν γέννησιν τοῦ βρέφους ἐπειπόντος

1894 καρτεροκαρδίου ARR 1828 κατὰ Μ 1837 ἀρχῆς καὶ τῆς ζωῆς εἰς ἄκρον R 1840 δὲ κύπτοντος ΑΜ, δ᾽ ἐκ- πίπτοντος R 1845 ἀστεροσκόπος 7

Ac de his quidem dictum satis: nunc ad orationis seriem redeamus. cum morti vicinus esset victoriosus ille fortisque Caesar, uxor eius per quietem videre visa est gladium in caput ipsius delabentem, maritum vero sanguine perfusum in sinum uxoris miserrime se demittentem. se- cundum haec in medio foro miserabiliter caesus est, insidiis a Cassio Brutoque structis. |

Hoc modo cum Gaius Caesar interiisset, filius eius adoptivus, Au- gustus Caesar e Gai sorore natus, in imperio successit; qui cum a puero nomen Octavii tanquam sibi proprium habuisset, deinceps Augustus di- ctus est velut auctus. solus dominatu potitus est in vita longaeva et imperio ad extremos terrae fines prorogato. cum mater eo gravida fo- ret, vidit in somnis viscus suum in caelum raptum subvolare. deinde illo ipso momento quo ex alvo materna prodibat, pater videre visus est δ΄ sinu: coniugis solem ortum lucere. cumque tardius illo die domo ex- iret, quidam astrologus obviam factus cur serius prodiret interrogabat:

: |

r

| COMPENDIUM CHRONICUM. - 81

καὶ τὰ μεγάλα φράσσοντος αὐτῷ τῶν ὀνειράτων, βαρυπενθήσας ὃ πολὺς ἐχεῖνος ἀστρολόγος “ἄνϑρωπε, τί πεποίηκας; ἀνέκραγεν ἐκ βάϑους" 1850 “δεσπότην ἀπεκύησας ἡμῖν καὶ βασιλέα

τοῦ δὲ παιδὸς ἐλαύνοντος εἷς αὔξην ἡλικίας,

κἀν τοῖς ἀγροῖς διάγοντος σὺν τοῖς αὐτοῦ τοχεῦσιν,

καὶ τερπομένου ϑερισταῖς καὶ τοῖς ἀμαλλοδέταις,

καὶ ταῖν χεροῖν ἐμφέροντος ἄρτον καὶ σιτουμέγου, 1858 ἄφνω ῥοιζήσας ἀετὸς ἀφήρπασε τὸν ἄρτον,

καὶ πτερυχϑεὶς μετάρσιος ἐπῆρτο πρὸς ἀέρα,

καὶ πάλιν ἐπικαταπτὰς ἀπέδωκε τὸν ἄρτον.

ἐπεὶ δὲ πρὸς βασίλειον ὕψος ἀναβεβήκει,

ϑυμώδης ἦν, ἀχρόχολος, ὀργίλος, δρμητίας, 1860 zai πάλιν εὐμετάφορος ἐγίνετο καὶ πρᾶος. ὡς οὖν ἐχάϑητό ποτε δικοϑετῶν καὶ κρίνων καὶ πότμον ἀπεφήνατο κατὰ πολλῶν ἀνθρώπων, ἀνὴρ Π]ηκίνης τις σοφὸς μὴ σϑένων πλησιάσαι καὶ νουϑετῆσαι Καίσαρα (τὸ πλῆϑος γὰρ ἀπεῖργε)

1865 χάρτῃ πιστεύει γράμματα, σφραγῖδι σημειοῦται.

ἔλεγε" δὲ τὰ γράμματα “δήμιε, παῦσαι κρίνων"

᾿χαταστοχάζεται καλῶς, τὸν χάρτην ἀκοντίζει.

xal Καῖσαρ τοῦτον χατιδὼν τὴν δέλτον ἀναπτύσσει,

καὶ τοῖς γραφεῖσιν ἐντυχὼν ἀνίσταται τοῦ ϑρόνου, 1870 καὶ τίϑησιν ἀκύρωτα πάντα τὰ ψηφισϑέντα.

1856 πτερυσϑεὶς ἃ 1868 τὸν χάρτην R

quo indicante natum esse sibi filium, graviter suspirans astrologne, artis suae peritia celebris, "quid hoc rei est?" exclamat. "dominum atque regem nobis genuisti," 1am cum puer adolevisset, ac in praediis pater- nis degens messoribus et manipulorum colligatoribus oblectaretur, forte- que panem aliquando manibus gestaret eoque vesceretur, superne delata

ipsum magno cum strepitu aquila panem eripuit, moxque complosis alis in aéra sublimis avolávit, deinde vicissim sese demittens panem ei reddidit. ad imperium ubi pervenisset, iracundus admodum erat, bilio- sus, et iusto quidem concitatior: sed rursus ad sese facile redibat et mi- tescebat. Minere cum aliquando pro tribunali sederet causasque cognosce- ret ac multos mortales capitis damnaret, vir quidam sapiens, cui Mae- cenatis esset nomen, propius accedendi potestatem non habens ut Cae- sarem moneret (nam excludebatur ab ingenti hominum multitudine) lite- ras quasdam in chartam perscribit, eamque deinceps obsignat. eae lite- rae sententiam huiusmodi continebant "desine iudicem agere, carnifex. hanc chartam directo in Caesarem eiaculatur, qua conspecta et resigna- ta, verbisque perscriptis in ea lectis, de tribunali surgit, quaeque prius erant decreta, tanquam irrita revocat.

Const. Manasses. 6

P 39

89 CONSTANTINI MANASSIS

Τούτῳ συνῆν διδάσκαλος iszavógebg τὸ γένος, ὦ τὴν κλῆσιν ᾿ϑηνόδωρος, πάσης σοφίας πλήρης; - καὶ τρόπους ἱκανώτατος ῥυϑμίζειν καὶ παιδεύειν. οὗτος ἐρωτοχράτητον τὸν Καίσαρα γινώσκων 1875 καὶ τὸ μὲν ὅλον πορνικόν, τὸ δὲ τῶν ἄλλων χεῖρον, ὑρεχτιῶντα γυναικῶν ἀνδράσιν ἐζευγμένων, xal τοὺς ὁμόζυγας αὐτῶν ὑπηρετεῖν τῷ μύσει δεσποτιχῶς προστάττοντα καὶ τυραγνικωτέρως, ἀπάγειν τοῦτον ἔσπευδε τῆς λύσσης τῆς τοῦ πάϑους. 1880 ἐπεὶ δ᾽ o? μετετίϑετο Καῖσαρ τοῦ φαύλου βίου, ὃ ϑαυμαστὸς χαϑηγητὴς τοιοῦτόν τι τεχνᾶται. ἰδὼν ὀλοφυρόμενον ἄνθρωπον καὶ ϑρηνοῦντα τῶν τῆς συγκλήτου καὶ λαμπρῶν καὶ τῶν εὐτυχεστέρων (xal γὰρ αὐτῷ προστέταχτο φορείῳ καταστέγῳ 1885 τὴν γαμετὴν ἐγκλείσασϑαι καὶ τῷ κρατοῦντι πέμψαι) παρεγγυᾶται μὴ πενθεῖν μηδὲ βαρέως φέρειν, αὐτὸν δ᾽ ἀντὶ τῆς γυναικὸς ἐγκλεῖσαι τῷ φορείῳ καὶ στεῖλαι πρὸς τὸν Καίσαρα" τοῦτο γὰρ δέον εἶναι. xol μόλις μέν, συμπείϑει δ᾽ οὖν. τίνα τὰ μετὰ τοῦτο; 1890 εἴσεισιν “2“ϑηνόδωρος, εἴσεισι ξίφος φέρων. πέμπεται πρὸς τὸν Καίσαρα σημειωϑεὶς σφραγῖδες ὃ Καῖσαρ ὑποδέχεται, ῥήγνυσι τὰς σφραγῖδας. ἔξεισιν ᾿ἀϑηνόδωρος τὸ ξίφος ἐπισείων. ϑαμβεῖται Καῖσαρ κατιδών, τῷ δέει κρυσταλλοῦται.

1877 τῇ πράξει R 1888 εἶναι δέον AR 1889 ταῦτα RR

Habebat idem Caesar magistrum quendam secum, Alexandrinum pa- iria, nomine Athenodorum, omni sapientia et doctrina excultum , for- mandorumque morum longe peritissimum. hic cum animadverteret Cae- sarem in libidines et scortationes propensum esse, ac praesertim in pe- iori delinquere, quod mulieres maritatas appeteret, earumque coniuges cogeret ut huic improbo facinori subservirent, non heriliter eis tantum imperans sed etiam more tyrannico, totus in hoc erat ut Augustum ab eo furore vitioque revocaret. cum autem Caesar vitam sceleratam mis- sam non faceret, admirandi praeceptor ingenii quiddam tale molitur. forte plorantem ac lamentantem conspiciebat hominem senatorium, lauta for- tuna, clarum. quippe mandatum ei fuerat ut in operta lectica conclu- sam uxorem imperatori mitteret. eum Athenodorus hortari ne ploraret neve rem illam aegro ferret animo: se tantum uxoris loco lecticae inclu- deret Caesarique pro eius imperio mitteret. vix hoc quidem homini, sed tamen persuadet. quid inde factum? lecticam Athenodorus ingredi- tur gladium tenens, sigillo obsignatus ad Caesarem mittitur; Caesar le- cticam accipit, sigilla revellit; exit Athenodorus gladium quatiens; Cae- sar eo conspecto non tantum obstupescit, verum etiam metu congelascit :

COMPENDIUM CHRONICUM. 83

1895 ὅρκοις αὐτὸν καταδεσμεῖ μηκέτι τοῦτο πρᾶξαι μηδ᾽ ἀλλοτρίαις τοῦ λοιποῦ καταχρανϑῆναι κοίταις. Οὗτος πολὺν τῷ Καίσαρι συνδιατρίψας χρόνον, καὶ μέλλων ἀπαλλάττεσθαι πρὸς τὴν ἐνεγκαμένην, ἐπείπερ εἶδε Καίσαρα δύσοργον καὶ ϑυμώδη 1900 xoi τάχιον ἐκφέροντα τὰς κολαζούσας ψήφους, ταχέως δὲ τὴν τοῦ ϑυμοῦ πυρκαϊὰν σβεννύντα χαὶ τρόπους μεταπίπτοντα πρὸς φιλανϑρωποτέρους, κύψας αὐτοῦ πρὸς ἀχοὰς ὡς δὴ καταφιλήσων “ὦ Καῖσαρ" ἔφη “σεβαστέ, τοῦτό σοι λείπει μόνον" 1906 μιὴ πρὶν τὰς ψήφους ἔκφερε πρὶν ἐν σαυτῷ λαλήσῃς τὸν τῶν γραμμάτων ἀριϑμὸν τῶν εἴκοσι τεσσάρων." ὃ δὲ στενάξας βύϑιον καὶ πρὸς ἐκεῖνον βλέψας “ἔτι σου χρήζω τῆς καλῆφ᾽ ἔφη “παιδαγωγίας, xal πάλιν ἔσο σὺν ἐμοί, καὶ Ρώμη σὲ καϑέξει 1910 Οὗτος ὃ Καῖσαρ ἤλαυνε τοὺς μετεωρολέοχας, μιόνους κυδαίνων τοὺς σοφοὺς τιμαῖς ταῖς προσηκούσαις. τοσοῦτον δὲ πεφίλητο παρὰ τῶν ὑπηκόων, ὥστε τὸν βίον ἐκλείπειν μέλλων ἀνὴρ Ῥωμαῖος $ ἐπέτρεψε τοῖς ἑαυτοῦ παισὶ καὶ διαδόχοις 1915 χαριστηρίους τοῖς ϑεοῖς προσενεγκεῖν 9voíac, — ὅτι, φησί, τὸν σεβαστὸν ζῶντα καταλιμσπιάνω. “Ὡς δὲ καὶ Καῖσαρ ἔμελλεν ἀπαίρειν τῶν ἐνθάδε,

͵ ᾿ ἱ

T ΞΟ

—€——

1903 εἷς δὴ] δῆθεν R 1905 ταὐτῷ A 1909 ἔσῃ A 1915 ἐπενεγκεῖν R.

sacramentis semet obstringit, quibus nihil eiusmodi se deinceps commis- surum pollicebatur, nec toros alienos amplius contfaminaturum.

Cum autem longo tempore vixisset apud Caesarem Athenodorus, iam-

que reversurus in patriam esset, quia Caesaris iracundiam bilemque norat,

uodque celeriter admodum sententias poenales ferret ac vicissim extincto iracundiae rogo ad mores humaniores rediret, admoto eius auribus ca- pite tanquam ipsum deosculaturus *Auguste Caesar** inquit, unum modo tibi deest. cave prius sententias tuleris, quam 24 literarum nomina te- cum ipse recitaveris.'C tum ille gemitu ex imo corde ducto Athenodorum intuitus *adhuc* ait, *tuae praeclarae institutionis egeo. quapropter amplius apud me tibi vivendum Romaeque haerendum erit.**

Hic Caesar eos profligans et eiiciens qui de rebus sublimibus et cae- lestibus arroganter nugantur, solos viros sapientes ac doctos honoribus | afficiebat. tam carus autem subditis erat, ut Romanus quidam in fata concessurus liberis suis atque posteris mandaret ut gratiarum actionis ergo sacrificia diis offerrent, quod moriens Augustum incolumem post se relinqueret. — .

aesar ipse de vita migraturus adstantibus sibi consulibus et plebeis

P 40

B

COUPON CS t "

|

Ι

ι

δά . CONSTANTINI MANASSIS

παραστησάμενος αὐτῷ δημότας σὺν ὑπάτοις

“πηλίνην᾽ ἔφησεν “εὑρὼν τὴν τῶν “Ῥωμαίων πόλιν 1990 χαλλίπυργον πεποίηκα λιϑίνην στερεμνίαν. |

ἐπεὶ δὲ xol μεϑίστυμαι τῆς τύρβης τῶν πραγμάτων,

κρυτῆσαι βούλομαι πολλοὺς ἐπὶ τῇ τελευτῇ μου

καὶ χρήσασϑαι γελοιασμοῖς καὶ κροταλίσαι χεῖρας

ὡς ἐπὶ μίμου τελευτῇ γελοιαστοῦ καὶ παίχτουν" 1995 καὶ ταῦτα διετάξατο τοῦ βίου καταπαίζων.

ἐφ᾽ ὅλοις δὲ πεντήκοντα σὺν ἕξ κρατήσας χρόνοις

τὴν ὀφειλὴν ἀπέδοτο, κατέβαλε τὸ χρέος.

Τούτου τοῦ Καίσαρος ἀρχῆς τοῖς σκήπτροις ἐφεστῶτος

ἐν ἔτει τεσσαρακοστῷ ναὶ μὴν πρὸς τῷ δευτέρῳ 1980 ὃ συναΐδιος πατρὶ καὶ κοσμοχτίστωρ λόγος,

εἰσδὺς νηδὺν τὴν καϑαρὰν νεάνιδος ἀφϑόρου,

τὴν σάρκα συνεπήξατο ταύτης ἐκ τῶν αἱμάτων,

καὶ σὺν αὐτῇ καὶ uev αὐτῆς ἐπέφαινεν ἀνθρώποις,

ϑεότητι παντέλειος καὶ φύσει βροτησίᾳ. 19035 ὙΤοῦ σεβαστοῦ δὲ Καίσαρος τὸν βίον ἐκλιπόντος

ἀῤχηγετεῖ Τιβέριος, ὃς τὰ μὲν πρῶτα πρᾶος

- ὑπῆρχε καὶ μειλίχιος καὶ τρόπου φιλοδώρου,

ἀλλ ἕστερον ἐξώκειλεν ec ἦϑος μιαιφόνον

καὶ γνώμην ὑπομόχϑηρον καὶ ῥυπαροψυχίαν. 1940 ἄρτι δὲ τέως. παρελϑὼν ἐπὶ τὴν βασιλείαν

οὕτως ὑπερπεφίλητο τοῖς ὑπὸ χεῖρα πᾶσιν

1919 τὴν πόλιν τῶν Ῥωμαίων R 1922 καλῆς vel καλῶς M 1923 γεῖρε M 1925 διετάττετο ARR vv. 1926-7 om RR v. 1929 om RR 1933 ἐπέφανεν ARR:

*quam luteam' inquit *inveni Romanam urbem, eam pulchris exornatam turribus lapideam firmamque reddidi. et quoniam mihi nunc e turba re- rum humanarum erit excedendum, multos in obitu meo plausum edere volo ac ludos facere tanquam in mimi et ludionis obitu. ^ quae qnidem pro- ferebat tanquam vitae mortalium illudens. cum autem totos 56 annos imperasset, naturae debitum persolvit.

Eodem Caesare potiente rerum coaeternus ille patri sermo , conditor mundi, castam incorruptae juvenculae alvum ingressus ex eius sanguine carnem sibi compegit, cum qua inter homines conspectus est, tam divi- nitate quam humana natura plane perfectus.

Posteaquam vero Caesar Augustus e vivis excessisset, "liberius ad imperium pervenit; qui ab initio quidem mitis blandus liberalis erat, sed deinceps ad sanguinarios mores , improbitatem atque sordes exorbitavit. recens autem ad imperium evectus adeo subditis omnibus carus erat, ut absque satellitio custodiaque corporis tam noctu quam interdiu , quocun- que vellet, iret. quos urbium praetores vel tributorum exactores con-

;

COMPENDIUM CHRONICUM. 85

ὡς φυλακῆς τε καὶ φρουρᾶς καὶ δορυφόρων ἄτερ βαδίζειν ὅπου δή ποτε νύχτωρ καὶ μεϑ᾽ ἡμέραν. εἶ δέ τίσιν ἐπέτρεψε πόλεως στρατηγίαν 1945 ἢ τὴν τῶν φόρων εἴσπραξιν, οὐκ ἐν ὀλίγῳ χρόνῳ. ἐκ τῆς ἀρχῆς παρέλυε καὶ τῆς ἡγεμονίας, ἐχεῖνο τὸ ϑρυλούμενον λέγων τοῖς ἐρωτῶσιν. ἄνθρωπος ἦν κατάνοσος, τοὺς πόδας ἡλκωμένος " ἐχώρων πέπλητο πολλῶν δυσόδμων δυσιάτων. 1950 αἱ μυῖαι κατεχόρευον ἐκείνου τῶν τραυμάτων, τὰς σηπεδόνας ἔβδαλλον, ἐμύζων τοὺς ᾿χῶρας. ὀδύναις δὲ βαλλόμενος καὶ τληπαϑῶν ὃ κάμνων 0)x ἀπεσόβει τὰς δεινὰς καὶ ϑρασυτάτας μυίας. ὡς δέ τις κἀτῳκτείρησεν ἐπικαμφϑεὶς τῷ πάϑει 1955 xai τὰς δὴ μυίας ἔμελλεν ἐκεῖθεν ἐκδιώκειν, ὃ πάσχων ἀνεβόησεν “ἄνθρωπε, ταύτας ἄφες, μή πως αὐτῶν διωχϑεισῶν ἄλγος μοι προξενήσῃς" ai μὲν γὰρ κορεσϑεῖσαί μου μελῶν τῶν σεσηπότων βραχέα με λυπήσουσιν, ἂν 0^ ἐπιπτῶσιν ἄλλαι, 1960 προσφῦσαι βιαιότερον εἰς πλέον πικρανοῦσι." ταῦτ᾽ ἔλεγε Τιβέριος περὶ τῶν φορολόγων, χρονίζειν λέγων δεῖν αὐτούς, ὡς κόρον ἐσχηκότας πραότερον προσφέρεσϑαι τοῖς φορολογουμένοις. εἶ δέ τινα κατέμαϑε τῶν εἰσπραττόντων φύρους 1965 εἷς πλέον ἐκφερόμενον τοῦ διατεταγμένου καὶ χρηματίζοντα βαρὺν καὶ πέρα τοῦ μετρίου,

1946 παρέληγε A — 1959 βραχέως Μ' λυπήσωσιν ΑΒῈᾺ ἐπιπταίεν M € - état ARR 1965 πλεῖον M 1966 τοῦ μετρίου πέρα

stituebat, ab iis officiis intra breve tempus non removebat, causam rei sciscitantibus notum illud ac pervulgatum respondens , hominem videlicet aegrotum fuisse , cui pedes exulcerati essent, multis humoribus foetidis et sanatu difficilibus referto. in eius ulcera muscas involare solitas, ac pu- tredines illas exhaurire. quae res tametsi dolorem aegrotanti afferret, non tamen eum molestas illas et audaces admodum muscas abegisse. cum autem misericordia quidam motus ob viri calamitatem muscas abigere vel- let, aegrotum exclamasse «missas illas fac quaeso, mi homo, ne abactis lis doloris mihi maioris auctorsis. nam istae de membris meis putribus satiatae parum mihi molestiae sunt amplius exhibiturae: sin autem aliae advolarint, violentius adhaerendo magis me cruciabunt. 4 haec de publi- canis dicere Tiberius solebat, monens ut diutius tolerentur, quo tandem satiati benignius illos tractant a quibus exigenda sint tributa. quodsi quem publicanum accepisset modum sibi praescriptum excessisse , ita ut gravis

P4

86 . CONSTANTINI MANASSIS

κολάσεσιν ὑπέβαλεν αὐτὸν ἀλγεινοτέραις, ἀναβοῶν καὶ κεκραγὼς ἑτέραν παροιμίαν “τὸν πόκον περικείρεσϑαι βούλομαι τῶν προβάτων, 1970 ἀλλ᾽ οὐ ξυρᾶσϑαι δυσμενῶς μέχρις ἐπιδερμίδος" τοιοῦτος ἦν ἐν ταῖς ἀρχαῖς, ἀλλ᾽ οὐχὶ μέχρι τέλους" καὶ γὰρ ἐκόλαζε πικρῶς πολλοὺς τῶν ἀναιτίων, ἀσυμπαϑῶς μιαιφονῶν, καὶ τόσον ἐμισήϑη ᾿ ὡς ὑνομάζεσϑαι πηλὸς αἵματι πεφυρμένος- 1975 ἄνδρα καὶ γὰρ ὑπατιχὸν καὶ τῶν εὐγενεστέρων τὴν κεφαλὴν ἀφείλετο xai σὺν αὐτῇ τὸν πλοῦτον, τοῦτο χαὶ μόνον ἐπειπών, ὅτι τὰ: νόμισμά μου φέρων ἐπικολπίδιον καὶ ῥυπαροὺς εἷς τόπους καὶ σχυβαλώδεις παρελϑιὼν βάρος γαστρὸς ἐκένοῦ. 1980 Τοῦ Τιβερίου τούτου δὲ κατάρχοντος Ῥωμαίων τὸν Ἰησοῦν μου τὸν γλυκύν, τὸν τῆς ζωῆς ταμίαν, ἐπὶ σταυροῦ καϑήλωσαν Ἕβραῖϊοι καὶ Πιλᾶτος. μετὰ δὲ τὴν καϑαίρεσιν τοῦ στυγητοῦ ϑανάτου xol τὴν ἀπὸ τοῦ μνήματος ἐξέγερσιν τοῦ χτίστου 1985 καὶ μετὰ τὴν ἐνσώματον ἔπαρσιν ἐκ τῶν κάτω . μέχρι xol Ρώμης ἔδραμε Π]αγδαληνὴ Magfo ᾿ τῇ γλώσσῃ κατατρέχουσα τῶν παρηνομηχότων, καὶ Τιβερίῳ τὸν ϑυμὸν τοσοῦτον ὑπανῆψεν ὡς βαρυτάτῳ καὶ πικρῷ πάντας κολάσαι πότμῳ 1990 τοὺς ἱερεῖς καὶ γραμματεῖς, ἀλλὰ καὶ τὸν Πιλᾶτον.

1970 ἄχρις AR 1972 ἐναντίων M 1980 Ῥωμαίοις. À 1987 καταλέγουσα M 1988 ἐπανῆψεν R 1989 δειμῷ AR

, esse subditis perhiberetur, suppliciis hominem multabat, tritum illud pro-

verbium adiiciens **volo vos ovium lanas detondere, non eas ad cutem us- que deglubere." talem igitur ab initio se gerebat, sed in eo proposito ne- quaquam perstitit. nam deinceps durior factus acerbe puniebat etiam in- sontes, citra commiserationem ullam se caedibus polluens. unde tantum contra se odium 'excitavit ut vulgo lutum sanguine mistum appellaretur. non dubitavit aliquando virum consularem et nobilem interficere ac facul- tates eius diripere, solam hanc causam afferens, quod 'liberii numisma in sinu gestans accessisset ad foeda stercoreaque loca ibique ventris onus evacuasset.

Hoc Tiberio Romanis imperante dulcem Iesum meum, vitae largito.- rem, Hebraei et Pilatus cruci affixerunt, post devictam vero mortem il- lam exsecrabilem, cum hic rerum opifex e sepulcro resurrexisset deque locis inferis corpore suo sublatus in caelum esset, Maria Magdalena Ro- mam usque cucurrit, et sceleratis illis accusatis tantopere 'l'iberium ad iram commovit ut omnes gravi acerbaque morte multaret, i

à

ΔΝ μι d A -.-.- st T v

COMPENDIUM CHRONICUM. 87

Ὡς δέ nore Τιβέριος ἡρπάγη τῷ ϑανάτῳ, ἐν ἔτεσιν πρὸς τοῖς τρισὶν εἴκοσι βασιλεύσας, εἰς Γάϊον μετέπεσε τὸ τῶν Ρωμαίων κράτος, ϑυγατριδοῦν ὑπάρχοντα Καίσαρος Τιβερίου" 1995 ὃς ὧν καὶ ῥυπαρόβιος καὶ φονικὸς τὸν τρόπον παρϑένους διεκόρησε γνησίας αὐϑομαίμους, ἔπαιζε δὲ σὺν κυβευταῖς ἄχρι τοῦ περιόρϑρου. σὺν τοῖς συμπόταις δέ ποτε κυβεύων ἐν Γαλλίαις καὶ δυσχληρῶν καὶ δυσπραγῶν ἐν τῷ παιγνίῳ τούτῳ, 2000 καὶ τὸν ϑησαυροφύλακα βλέψας βαρυϑυμοῦντα Gc ὅτι τὸ πᾶν κεχένωτο τοῦ ϑησαυροῦ χρυσίον, ἐξαναστὰς ἐκέλευσεν ἐχϑερισϑῆναι ξίφει πολλοὺς χρυσίῳ βρίϑοντας, εὐθηγνουμένους πλούτω. ἐχεῖϑεν οὖν μετήντλησεν ὅλας χρυσίου λίμνας. 2008 οὗτος ἰδών ποτε πηλὸν ἐν στενωπῷ τῆς Ῥώμης χόλποις Οὐεσπασιανοῦ τοῦ στρατηγικωτάτου βληϑήσεσθϑαι προσέταξεν" ἦν γὰρ ἀγοφανόμος. Ὡς δ᾽ ἀπεσφάγη Γάϊος ἐν μέσοις ἀνακτόροις, ἐϑύνας τὸ βασίλειον τέσσαρσι χρόνοις κράτος, 2010 ὃ Κλαύδιος ἡγήσατο παραλαβὼν τὸ κράτος " ὃς οὕτω δειλοκάρδιος καὶ τρομερὸς ὑπῆρχεν ὡς τοὺς φοιτῶντας παρ᾽ αὐτὸν ἀνερευνᾶν προστάττειν, μήπως ἐπικολπίδιον τύχοι τις κρύπτων ξίφος. εἰ δέ ποτε συμπόσιον γηθόσυνον συνίστη, 2015 περιεστήκεσαν αὐτὸν ὁπλῖται δορυφόροι, 2000 βλέπων RK 2005 ῥύμης MR v. 2008 om R, 2009 om RR. hunc vulgo post 2004 ponunt, 2012 πρὸς AR

Cum autem Tiberius in fata concessisset, imperio per 23 annos ad- finistrato, Gaius rerum potitus est, "Tiberii Caesaris e filia nepos; qui

«um foedam vitam ageret caedibusque gauderet, etiam germanis sororibus suis adhuc virginibus vitium obtulit. solebat et cum aleatoribus ad auro-

ram usque ludere. nmque accideret aliquando in Galliis ut cum. quibus-

dam convivis aleam exerceret infelici conatu , thesaurique praefectum eo

nomine tristem videret, exhaustis omnibus in aerario pecuniis, de convi- vio surgens interfici quosdam opulentos iussit, eoque pacto tantum non stagna quaedam auri consecutus est. quodam tempore lutum Romae in angiporto conspicatus mandavit ut illud in Vespasiani, qui tum aedilis erat, sinum coniiceretur.

Interfeeto autem in regia Gaie post annum regni quartum , Claudius sceptris in se translatis imperio potitus est. erat is adeo formidolosus atque trepidus, ut accedentes ad se perquiri vellet num quis forte gla- dium in sinu abditum gestaret. quodsi convivium celebrare sui exhila- randi causa vellet, ammati milites et satellites circumstabant. cum autem

P 42

88 CONSTANTINI MANASSIS-

. κρατήσας δὲ τρισκαίδεκα τῆς βασιλείας ἔτη - Κλαύδιος ὃ δειλότατος φαρμάκοις ἀναιρεῖται.

Κλαυδίου φαρμαχϑέντος δὲ Νέρων ὃ μητροχτόνος παρεισεφϑάρη χάκιστα τοῖς τῶν “Ῥωμαίων σκήπτροις.

2020 ἦν δ᾽ ἀσελγὴς καὶ βδελυρὸς καὶ πλήρης ἀσωτείας, ἥττων γαστρὸς καὶ τῶν γαστρός, φίλοινος, φιλοπότης. οὗτος πολλοὺς ὑπήγαγε ϑανάτοις πικρότάτοις, καὶ τὴν μητέρα σὺν αὐτοῖς. εἴποι τις ἂν δικαίως ὅτι καχὸν εἰσήνεγκε τοιοῦτον τοῖς ἐν βίῳ.

2025 ἐπικατέϑυσε δ᾽ αὐτῇ καὶ τὴν δμοζυγοῦσαν. κακοῖς δ᾽ ἐπαύξων τὰ χακά, καὶ προστιϑεὶς κακίω, εὐνούχῳ προσηρμόσατυ πρὸς λέχους κοινωνίαν. ἔχαιρε δὲ κιϑαρῳδοῖς καὶ γυναιξὶ παιστρίαις, καὶ πᾶν κακὸν καὶ πᾶν αἰσχρὸν ἀρρητουργῶν ἐπλήρου

2080 σὸν ὀρχησταῖς, γελοιασταῖς, μίμοις, ἁρματοστρόφοις. τότε καὶ Πάρϑοι τὴν ἀρχὴν τῆς Περσικῆς ἰσχύος εἷς ἑαυτοὺς παρέσπασαν, Ἡέρσας δεδουλωχότες. ὡς δὲ πολλοὺς ὃ μυσαρὸς Νέρων ἐδίδου ξίφει, ὡς ἀκροχάλιξ, ὡς ὑγρὸς χοῖρος ἀκρατοπότης,

2085 ὑπὸ παντὸς μεμίσητο τοῦ πλήϑους μῖσος ἄκρον, xol πάντες ἀπεστρέφοντο xoi τὴν ἐκείνου ϑέαν * αἰσχρὸν γὰρ σύμπαν ἔπραττεν ἐν μέσοις τοῖς ϑεάτροις.

v. 2016 om ἃ. δισκαίδεκα R v. 2017 om RR 2023 τὴν

αὐτοῦ R 2025 ἐπεὶ κατέϑυσεν αὐτὴν K 2027 εὐνοῦχον ARR γάμου R. 2029 ἐτέλει ARR, 2033 ῥυπαρὸς AR 2034 ὡς χοῖρος ἀκροπότης M 2037 ἅπαν R.

annos tredecim exegisset in imperio, vir timidissimus veneno sub- latus est.

Atque ita Claudio per veneficium interempto, Nero parricida nequis- sime Romanum imperium in se transtulit. erat ille lascivus, impurus, luxu- riae plenus, gulae ventrique deditus, vinosus. multos acerbissimis sup- pliciis affecit, inter quos et mater ipsius fuit; quam fortasse quis non im- merito caesam dixerit, quod tam improbum mortalibus principem enixa fuerit. parricidio autem coniugis quoque mactationem adiecit. cumque mala malis et quidem foedioribus cumularet, cubicularium quendam suum coniugio sibi copulavit. delectabatur et cithargedis, iisque mulierculis quae risum concitant, et cum saltatoribus ludionibus mimis cantoribus omne facinus improbum perpetrabat, nec ab ulla turpitudine abstinebat. id temporis etiam Parthi Persicum regnum ad se traduxerunt, Persis in servitutem redactis. cum autem impurus hic Nero multos gladio sustulis- set, homo nimirum porco similis δὲ merum intemperanter ingurgitans, acerrimum omnium ordinum odium contra se concitavit, adeo quidem ut eius conspectum quoque nemo non aversaretur. nam foedissima quaeque

COMPENDIUM CHRONICUM. 89

μὴ τοίνυν ἀνεχόμενοι Ῥωμαῖοι ταῦτα βλέπειν, μηδὲ δουλεύειν φέροντες ἡγιοστρύφῳ μίμῳ, 9040 ἐπῆλϑον ἀναιρήσοντες. τοῦτο δὲ γνοὺς ὃ Νέρων αὑτὸν διεχειρίσατο, τοῦτ᾽ ἐπειπὼν ἐν τέλει “οἷον, ὦ ζεῦ, κιϑαρῳδὸν ὃ βίος ζημιοῦται 1? ἔτη χρατήσας τέσσαρα πρὸς πληρεστάτοις δέκα. Γάλβας κατῆρξε μετ᾽ αὐτόν, καὶ μετ᾽ ἐχεῖγον Ὄϑων, 2045 ὃ μὲν ἑπτὰ γευσάμενος μῆνας τοῦ χράτους μόνον, ὃ δ᾽ οὐδὲ πλέον τῶν τριῶν μηνῶν σχηπτροχρατήσας. καὶ μετ᾽ αὐτῶν Βιτέλλιος, ὃς τοῖς ἀστερολέσχαις κηρύγματα προστέϑεικε φεύγειν ἐξ Ἰταλίας " oí δ᾽ ἀντιπροτεϑείκασι “φεῦγε τοῦ βίου, Καῖσαρ; 2050 καὶ τὴν ἡμέραν γράψαντες καϑ' ἣν ἀποχτανϑείη" μῆνας ὀκτὼ κρατήσας γὰρ ἔργον μαχαίρας ὠφϑή- Τούτων λιπόντων τὴν ἀρχὴν καὶ σὺν αὐτῇ τὸν βίον στρατὸς Οὐεσπασιανῷ ψηφίζεται τὸ κράτος, τὸ κάλλος περικείροντι τῆς "Ιουδαίας τότε. 2055 κἀκεῖνος μὲν ἀπῴχετο ναυστοληϑεὶς πρὸς “Ῥώμην, τὸν δὲ γενναιοχάρδιον υἱὸν αὐτοῦ τὸν Τῖτον Ἱερουσαλὴμ πολιορκεῖν ἀφῆχε σὺν δυνάμει, ἀναγορεύσας Καίσαρα διάδοχον τοῦ κράτους" ὃς μετὰ μόχϑους ixavo?c xoi τὰς ἀνδροχτασίας 2060 xai τὰς ϑαλάσσας τῶν συχνῶν αἱμάτων καὶ τοὺς φόνους, ὑφ᾽ ὧν κατηρυϑρώϑησαν Σιὼν ci πεδιάδες 2039 ἡνιοστροφουμένῳ M 2040 εἰσῆλϑον M v. 2043 om. R

2047 αὐτοῦ RR, «vco)g À v. 2051 om. RR 2053 στρα- τὸς τῷ Οὐεσπ. M

media in aula designabat. quapropter Romani, qui haec amplius intueri nom possent nec aurigae ac mimo servire vellent, invadunt hominem tan- quam interfecturi; quo ille cognito manus ipsemet sibi attulit, his ad ex- tremum verbis pronuntiatis *qualem, o luppiter, citharoedum mortales amittunt,"

Post Neronem Galba imperio potitus est, post Galbam Otho, post utrumque Vitellius; qui edictis propositis astrologos Italia iussit exce- dere. illi vero scriptis vicissim propositis responderunt *tu vita, Caesar, excedito." simul ipsum diem indicarunt quo interficiendus esset, ita- que mensibus octo rerum potitus gladio caesus periit.

Posteaquam hi et imperandi et vivendi finem fecissent, exercitus Vespasianum imperatorem renuntiarunt, qui tum temporis Iudaeam ex- scindebat. itaque Romam ille cum classe profectus est, magnanimo filio suo Tito cum copiis ad expugnandam Hierosolymam relicto, cum Caesa- rem ac imperii successorem illum designasset. ab eo post magnos labo- res caedes quasique maris in morem eflusos cruores, quibus campi Sio-

90 CONSTANTINI MANASSIS

, ὃ καὶ δόρατα γεγόνασι λυϑρόφυρτα καὶ ξίφη, ἀσπίδες αἱμοφόρυκτοι, φονοσταγεῖς παλάμαι, τέλος περιγενόμενος πόλεως τῆς ὀλβίας 2065 τὰς ὀχυρὰς οἰκοδομὰς καὶ πύργους τοὺς εὐπύργους σχιυριφλεγεῖς πεποίηκε καὶ τὸν ναὸν καϑεῖλε, πολλὰ πολλάκις ἐπ᾿ αὐτῷ στενάξας καὶ δακρύσας, καὶ πόλιν τὴν περικαλλῆ τὴν μυριανδρουμένην ἠσβολωμένην τέϑειχε, καπνῷ μεμορυγμένην, 2070 ὡς περιστῆναι τὴν πολλὴν ἐχείγην εὐανδροίαν : 2 » ' π΄ , et ἣν , εἰς ἄπορον καὶ Σχυϑικήν, 0 φασιν, ἐρημίαν. παρέτου γενομένου δὲ τοῦ κράτορος ἐκ γήρους καὶ νόσῳ καταλύσαντος τὸν βίον καὶ τὸ κράτος, » , , ^—- 2 ἔτεσι βασιλεύσαντος οὐ πλείω τῶν ἐννέα,

P 43 2075 Τῖτος παρῆλϑεν εἷς αὐτό, ϑεῖος ἀνὴρ καὶ πρῶος,

ἀνὴρ φιλοδωρότατος, προετικὸς χρημάτων, xci τῆς ἀρχῆς κατάξιος καὶ τῆς ἡγεμονίας, M ἋΣ » , 2 ^ ^ P xüv ἤσαν ἄλλαι πλείονες ἀρχαὶ καὶ βασιλεῖαι, | δ} 2 [2 ^ LJ χαὶ ταύτας ὧν ἐπάξιος διέπειν καὶ συνέχειν... 2080 τούτου τὸ περιλάλητον καὶ ϑαυμαστὸν ἐκεῖνο £C 373 , ^ L ΝᾺ 4, . ovx ἐγενόμην βασιλεὺς τήμερον οὐδὲ κράτωρ EY ^ / 1 E EOM οὐδένα γὰρ κατήντλησα ῥείϑροις εὐεργεσίας. τούτου τὸ πολυύμνητον ἐχεῖνο καὶ γενναῖον «c 2 ^ ^ , , οὗ χρὴ τὸν ϑεασάμενον πρόσωπον βασιλέως 2085 παλιννοστεῖν περέλυπον ἐν σχυϑρωποῖς προσώποις." 2 3 Y» , , c , ἀλλ᾽ ἔφϑη πρροαρπάσασα, νόσος ἢ παλαμναίᾳ

2069 λιϑόστρακτα R. on λυϑρόστακτα ? 2068 τὴν μ.] καὶ μ᾿ AR νς 2076 om, M — παρεκτικὸς R Φ081 σήμερον R.

nis rubefacti sunt, hastarum gladiorumque vibrationibus respersi , tan- dem urbs opulenta beataque in potestatem redacta est, munita aedificia, cum turribus egregiis igne concremata, templum ipsum deletum; cuius nomine saepenumero Titus ingemiscebat et illacrimabat. hoc modo ur- bem pulcherrimam et populosissimam in fumum atque cineres redegit, ita ut habitatoribus antea frequens deinceps in miseram tristemque solitudi- nem commuütiretur. cum autem Vespasianus imperator senio morboque confectus e rebus humanis excessisset, annis in imperio nen amplius no- vem exactis, successit ei "Titus filius, vir plane divinus, mitis, libera- lissimus, opum dissipator, imperio dignus, immo dignus qui plura etiam imperia, si quidem exstitissent, administraret ac tutaretur. eius est vox illa celebris et admiranda * imperator hodie non fui, quia neminem bene- ficio affeci." eiusdem et altera vox valde laudata viroque generoso digna, cum diceret eum qui faciem imperatoris intueatur , tristi vultu ab eo discedere non debere, sed enim morbus letalis ante hominem elegan-

τ ἱἶ.- « κ Ἔω... ΜΝ,

t Ψ CUM C ΠτΠΥΥ οι τὰν τὰν στ ὐὔνσΠΠῸ

COMPENDIUM CHRONICUM. 91

πρὸ χρόνου τὸν πανδέξιον, κρατήσαντ᾽ ἔτη δύο. Β τροχοῦ δ᾽ 7; ἄστατος φορὰ καὶ 0 πεττὸς τῆς τύχης χαχῶς τῷ 4ομετιανῷ τὸ κράτος ἐγχειρίζει, - - Me ὁ 2090 φυέντε μὲν ἐκ τῶν αὐτῶν σπερμάτων ἐξ ὧν Tiroc, οὐδὲν δὲ φέροντι κοινὸν οὐδ᾽ ἀδελφὸν πρὸς Τῖτον, ὡς εἶναι τὸ ϑρυλούμενον πανάληϑες ἐκεῖνο “ἀμὶς xol ποτιστήριον ἐκ τῆς αὐτῆς ὑέλου, ᾿ποδονιπτὴρ καὶ κύπελλον ἐκ τῶν αὐτῶν χωμάτων jy ^ k] , , - , ; 2095 zv γὰρ ἐρασιχρήματος, κάπηλος τῶν πραγμάτων, διψῶν αἱμάτων καὶ σφαγῶν, μάγειρος τῶν ἀνθρώπων, χρεανομῶν ἀσυμπαϑῶς, βρυχώμενος ὡς λέων. τούτῳ προεῖπέ τις σοφὸς ἀνὴρ ἀστερολέσχης σ , ^ - LU 3 2.4 LER . πότε xal πῶς τεϑνήξεται, τίς μετ᾽ αὐτὸν χατάρξει c . , ? ^ b 2 , 2100 ὃ δὲ παραστησάμενος ἐγγὺς τὸν ἀστρολόγον «c 322 €C Y , » - b] “, € , σοί δ᾽ “ἔφη πόσος, ἄνθρωπε, ζωῆς ἐστὶν ὃ χρόνος; * »" M , - ^ M, A 32 xa πῶς καὶ πότε τελευτᾷς, καὶ ποῖόν σοι TO τέλος ; ἐχείνου δὲ λαλήσαντος τρανῶς καὶ φιλαλήϑως e 33... 2v9/€ c - 3 , 4) ἅπερ αὐτὸν ἐδίδασκεν ὃ τῶν ἀστέρων δρόμος, 2105 ὃ βασιλεὺς φενακιστὴν ϑέλων αὐτὸν ἐλέγξαι ^ ͵ - v ct 3 - πυρὰν χελεῦει λιπαρᾶς ἐξ ὕλης ἀναφϑῆναι, xai πεδηϑέντα κραταιῶς τὸν μετεωρολέσχην ἀκοντισϑῆναι κατ᾽ αὑτῆς περιηγκωνισμένον.

2091 κοινὸν ἀδελφικὸν R vv. 2092-3 apud Michaelem Glycam legi (p. 445 20-1) monet Meursius. ^ v.2094 om. RR; cf. 6027. 2095 ἐρατοχρήματος R. 2098 ἀνὴρ σοφὸς R 2099 κρα- τήσει M — 2101 δ᾽ ἄνϑρωπέ φησι πόσος ἐστὶ ξωῆς αὶ 9102 cov M 2104 ὁ δρόμος vàv ἀστέρων, ὁ χρόνος τῶν ἀστέρων AM 2106 λι. παρᾷν

tissimum abripuit quam biennium imperasset; ac instabilis rotae cursus cum alea fortunae Domitiano imperium male detulit. erat is quidem na- tus iisdem parentibus quibus et Titus: sed nihil cum Tito commune ac

"germanum habebat. quo factum ut verbum illud vulgo tritum in his ve-

rum esset *matula et poculum ex eodem vitro." quippe Domitianus ava- rus erat et quasi caupo quidam pecuniarum sanguinis et caedium avi- dus, hominum coquus, citra commiserationem carnibus humanis dilanian- dis deditus, leonis in morem rugiens. praedixit ei quidam vir doctus et cursus siderum peritus, quando et quo pacto periturus esset et quis ei successurus.. ille vero arcessito ad se astrologo «at tibi," ait *quantum restare temporis ad vivendum existimas , homo? quove pacto, et quando morieris? quem habebis exitum vitae?" de quibus ille cum recte ac vere disseruisset ut ex astrorum motu edoctus erat, imperator hominem con- vincere volens tanquam impostorem , rogum ex materie pingui structum accendi iubet, astrologumque firmiter colligatum constrictis brachiis in

D

P4

92 .'CONSTANTINI MANASSIS

ἀνῆπτο μὲν 7j κάμινος, ἤρετο μεταρσία

2110 ἡ φλόξ, ἠπείλει φοβερόν, ἐφόβει καὶ μακρόϑεν" φρικῶδες ἔβρεμε τὸ πῦρ, ἀέρα περιήχει"

ὃ δ᾽ ἀστρολόγος πεδηϑεὶς ἔκειτο μηδὲν πτήξας. τί μετὰ ταῦτα τὸ συμβάν; ἐπήρϑη ποϑὲν νέφος, τὸν οὐρανὸν ἠμαύρωσεν, ἠχλύωσεν ἀέρα.

2115 ζοφῶδες ἦν, μελάντερον, κάϑυγρον, ὀμβροφόρον *' εἴκασεν ἄν τις ποταμοὺς ἐγκυμονεῖν ὑδάτων. ᾿ ἐντεῦϑεν ῥήγνυται βροντὴ καὶ μυκηϑμὸς ἠχεῖται; καὶ πάντες ἦσαν ἐκποδών, ἔφευγον ἀνὰ κράτος,

ὃ βασιλεύς, οἱ ϑεαταί, δημόται, δορυφόροι,

2120 τὴν χάμινον oí τρέφοντες οἵ δήμιοι. καὶ τέλος ὄμβρος πολὺς καταρραγεὶς τὸ πῦρ ἀποσβεννύει, καὶ κύνες ἐπελάσαντες καὶ τοὺς δεσμοὺς φαγόντες τὸν ἀστρολέσχην λύουσι πολλὰ ϑεοκλυτοῦντα.-

. xai ταῦτα μὲν τετέλεστο περὶ τὸν ἄνδρα τοῦτον"

2125 αὐτὸς δὲ μέλλων τελευτᾶν ὃ ϑὴρ ὃ ϑυμολέων ἐν ὕπνοις βλέπειν ἔδοξεν ὡς ἵππου μελαντέρου βασιλικῶς ἐπέβαινε κατάφρακτος ὧν ὅπλοις, ἀπορρυέντων δ᾽ ἀπ᾽ αὐτοῦ τῶν ὕπλων αὐτομάτως εἷς χάσμα γῆς καὶ βόϑυνον ἀϑλίως κατηνέχϑη

2130 αὐτῷ σὺν ἵππῳ καὶ στολῇ, καὶ τέλος ἠφαντώϑη.

Καὶ τοίνυν τούτου τὴν ψυχὴν ἐκρήξαντος βιαίως,

2112 χαταπτήξας AMR . 2116 ποταμὸν M 9197 àv] τοῖς M

illum abiici. posteaquam rogo subiectus fuisset'ignis jamque sursum is se tolleret, terribile quiddam homini flamma minabatur ex longo etiam intervallo; formidabiliter ignis crepitabat, et aéra collustrabat undique, cum interim astrologus ita colligatus,